Ndarja e pushtetit

Ndarja e pushtetit: Ruajtja e lirisë dhe kontrollimi i pushtetit

Ndarja e pushtetit në shtetin demokratik

Liria e themelimit të partive, e parasëgjithash veprimi i lirë i opozitës dhe mendimi i lirë publik i dalur nga burimet e ndryshme informative kanë për detyrë kontrollimin e pushtetit dhe mundësimin e pjesëmarrjes në jetën shoqërore. Kontrolli dhe impulset shoqërore nuk do të ishin të mundura në rast se pushteti do të ishte ikoncentruar në një dorë të vetme. Kontrolli efektiv dhe ndikimi i pushtetit janë të realizueshme vetëm mendihmën e shtetit. Për këtë arsye, bashkësitë e lira shoqërore kërkojnë ndarjen e pushtetit në organe tëndryshme të pavarura, me qëllim që ato ta kontrollojnë njëri-tjetrin në mënyrë të ndërsjellë dhe të pengojnëkoncentrimin e pushtetit dhe monopolizimit e tij. Në shtetin e lirë demokratik, pluralizmit në fushën e partivepolitike dhe mendimit të lirë publik i bashkohet një numër i madh i organeve shtetërore. Mirëpo, derisa tek partitë dhe mendimi publik, procesi i pluralizimit i lihet lojës së lirë të forcave shoqërore, ndarja e pushtetit në instanca të ndryshme, të pavarura njëra prej tjetrës, është e përcaktuar në kushtetutën e shkruar. Në të janë të fiksuara kompetencat e organeve të shtetit veç e veç. Një ndarje e tillë kushtetuese e kompetencave të shtetit nuk synon vetëm kontrollin e ndërsjellë të organeve, por edhe qartësimin e veprimtarisë së aparatit shtetëror. Klasifikimi i pushtetit e mbronë qytetarin nga arbitrarizmi shtetëror dhe i lehtëson atij njëkohësishttë kuptuarit e procesit të qeverisë.



Mësimi tradicional mbi ndarjen e pushtetit

Fakti se shoqëria dhe liria e saj mund të sigurohet vetëm përmes ndarjes së pushtetit në organe të ndryshme të pavarura përbën thelbin e bindjes kushtetutaro-politike të kohës sonë. Në këtë ndarje qëndron edhe dallimikryesor në mes demokracisë liridashëse dhe diktaturës. Në këtë të fundit, i gjithë pushteti i vendosjes është ikoncentruar në duart e një individi apo një partie. Për këtë shkak këtu edhe nuk ka kontroll të pushtetit, gjë që i lëshon individin arbitraritetit të pushtetarit. Montesquieu, themeluesi i mësimit mbi ndarjen e pushtetit shkruan në këtë kontekst: "Çdo gjë do të ishte e humbur në rast se personi i njejtë apo bashkimi i njejtë i tëmëdhenjëve, aristokratëve apo edhe i popullit do t`i ushtronte të trija këto pushtete: pushtetin e lëshimit tëligjeve, zbatimin e vendimeve publike dhe gjykimin e krimeve apo të konflikteve."

Po me tё njejten bindje deklaron George Washington nё vitin 1796 nё porosinё e tij lamtumirёse drejtuar popullit amerikan: "Qenia e arrogancёs sё pushtetit pretendon pёrmbledhjen e pushtetit tё tё gjitha instancave nё njё instancё tё vetme, pёr ta shkaktuar nё kёtё mёnyrё, pavarёsisht nga forma e qeverisjes, despotizimin. Njё vlerёsim i drejtё i kёtij epshi pёr pushtet dhe i gatishmёrisё sё natyrёs njerёzore pёr keqpёrdorimin e tij mjafton pёr ta dёshmuar saktёsinё e kёsaj tё vёrtete. Domosdoshmёria e kontrollit tё ndёrsjellё gjatё ushtrimit tё pushtetit politik nё formёn e ndarjes sё tij nё degё tё ndryshme qeveritare, secila prej sё cilёs synon mbrojtjen e tё mirёs sё pёrbashkёt nga ndёrhyrjet e tё tjerёve, ёshtё dёshmuar nga pёrvoja e kohёrave vjetra dhe tё reja."

Nё kёto citate ёshtё theksuar motivi qendror i çdo ndarjeje tё pushtetit. Kjo ndarje niset nga pёrvoja, sipas sё cilёs, secili posedues i pushtetit politik mund tё joshet pё keqpёrdorimin e tij dhe se pёr kёtё arsye, pushteti duhet kufizuar dhe ndarё. Ai njeh tri funksione themelore tё shtetit sovran: ligjvёnien, zbatimin e ligjit dhe zbatimin juridik. Kёto tri funksione, sipas Monteskiesw, nёse dёshirohet sigurimi i lirisё sё qytetarёve, duhet ndarё nё tri organe. Pasardhёsit e Montesquieu-t e kanё dogmatizuar mёsimin e tij duke ndarё nё mёnyrё strikte ekzekutiven, nё tё cilёn fusin qeverinё dhe administratёn, nga legjislativja dhe juridiksioni. Kjo ndarje mbretёron edhe sot e kёsaj dite mendimin politik tё demokracive perёndimore (...).




Devijimi nga mësimi tradicional i ndarjes së pushtetit

Veçimin e këtyre tri pushteteve nuk e pёrcakton saktë Ligji Themelor i RFGJ-së, njejtë si shumë kushtetuta tё tjera demokratike, së paku kur bëhet fjala për ndarjen e ekzekutives nga legjislativja. Përcaktimi themelor i çdo sistemi parlamentar të qeverisjes, sipas së cilit qeveria mund të formohet dhe shpërndahet nga parlamenti, nuk është në pajtim me kërkesën për ndarjen strikte të pushtetit. Sepse çdokund ku parlamenti formon qeverinë, ai i zgjedhë njerëzit e afërt nga radhët e tij. Edhe pse kjo nuk është e përcaktuar në kushtetutë në mënyrë të veçantë, është e qartë, se parlamenti e siguron ndikimin e tij mbi qeverinë më së miri duke e formuar qeverinë nga radhët e tij. Në këtë mënyrë, shumica e ministrave kanë nga dy vende në parlament, njërin në tavolinën e qeverisë, ndërsa tjetrin në atë të fraksionit të partisë së tyre.

Nuk mund të flitet ndërkaq për një ndarje personale të ekzekutives dhe legjislatives. Ndarja nuk zbatohet në mënyrë rigoroze as në aspektin e ndarjes së kompetencave. Parlamenti, në asnjë mënyrë nuk përkufizohet vetëm në ligjëdhënie, por përpiqet të ushtroj ndikimin e tij edhe në vendimet e rëndësishme të ekzekutives, duke kërkuar nga ajo përmes vendimeve, që në çështje përkatëse, të veprojë kështu e jo ndryshe (...).

Në anën tjetër, as qeveria nuk përkufizohet në zbatimin e vendimeve ligjore të parlamentit. Ajo është einkuadruar në një masë të madhe edhe vetë në përgatitjen e ligjeve. Shumica dërmuese e projektligjeve, sotrrjedh nga zyrat e ministrive e jo nga ato të delegatëve. Duke pasur parasysh kompleksitetin e detyrave tëparashtruara shtetit, delegatët, në shumicën e rasteve nuk janë në gjendje të paqaqesin projektligje të veta
kompetente, pasi informatat e nevojshme dhe dokumentet statistikore i posedojnë ekspertët e byrokracisë.

Kësaj i bashkangjitet edhe fakti, se parlamenti, gjithnjë e më shpesh përgatitë vetëm korniza ligjore dhe eautorizon ekzekutiven për lëshimin e rregulloreve tё tjera të veçanta dhe urdhëzimeve juridike. Në këtë mënyrë, ekzekutivja, në mënyrë indirekte merr rolin ligjvënës.

Shtetit modern administrativ i nevojiten lehtësime të tilla të punës për parlamentin, me qëllim që ai të mosfundoset në materien e ligjvënies. Në këtë mënyrë bartet pesha në anën e ekzekutives. Kryesia e saj vendosë mbi "vijën drejtuese të politikës" dhe paraqet ligjet e nevojshme për zbatimin e saj, të cilat pranohen mandej në parlament nga partitë që mbështesin qeverinë apo nga koalicioni partiak. Me këtë rast, qeveria mund tё ushtroj presion mbi delegtët pjestarë të partisë së saj, për t`i nënshtruar ata në kuptimin e synimeve vetjake. Sidoqëftë, edhe shumica në parlament, ministritë dhe vendimet e saj ushtrojnë ndikimin e tyre duke dhënë nxitje dhe duke ushtruar presion për përgatitjen e ligjeve dhe për arritjen e vendimeve përkatëse tëekzekutives (...).



Në shemën e mësimit klasik mbi ndarjen e pushtetit nuk është e lehtë renditja e ngjarjeve të tilla. Jurispodenca është e ndarë në mënyrë edhe më rigoroze nga instancat e tjera, edhe pse ajo, për shkaqe historike, shpesh merr detyrat e administratës. Të përkujtojmë veprimtarinë e gjyqeve të regjistrit, disa fusha të gjyqësisë vullnetare dhe në të drejtën penale për të rinjë. Këtu do të duhej të përmenden edhe disa fusha të gjyqësisë
kushtetuese, si shuarja e një partie, e cila, sipas mësimit klasik, edhe pse zhvillohet në formë të një procedure gjyqësore, megjithatë paraqet një masë ekzekutive. Përkundër këtyre gërshetimeve, jurispodenca është e ndarë në mënyrë të qartë nga ekzekutivja dhe legjislativja, edhe pse pjesëtarët e gjyqeve supreme zgjidhen nga qeveria dhe parlamenti. Mirëpo, kategoritë e trashëguara të mësimit mbi ndarjen e pushtetit, për raportin në mes legjislatives dhe ekzekutives, nuk janë më të përdorshme.

Për shkak të këtyre rrethanave, mësimi i Montesquieu-t mbi ndarjen e pushteteve është bërë, si ç shprehetKarl Loewenstein, i "tejkaluar dhe i huaj për realitetin", e madje edhe një "shemë e ndryshkur mendimi". Një mallkim i tillë duket të jetë i pashmangshëm, sepse në shtetin modern parlamentar, dallimi strikt i legjislatives dhe ekzekutives nuk mund të qëndrojё më, as atëherë jo, kur ato, siç është theksuar në kushtetutën e Shteteve të
Bashkuara, ngriten në mënyrë krejtësisht të pavarur nga njëra-tjetra. Në Shtetet e Bashkuara të Amerikës,humnera në mes shefit të qeverisë dhe parlamentit është edhe më e thellë se sa në sistemet parlamentare tëqeverisjes në Evropë, ku parlamenti ka ruajtur shumë më tepër rëndësinë e tij të njëanshme. Mirëpo, as nësistemin amerikan të qeverisjes, në asnjë mënyrë nuk mungojnë tendencat e pёrmendura më lart.



Ripërcaktimi i mësimit mbi ndarjen e pushtetit

Një koncept i ripërcaktimit të mësimit mbi ndarjen e pushtetit niset nga konstatimi, se me zbatimin ligjor dhe atë juridik, në asnjë mënyrë nuk janë përshkruar të gjitha funksionet e pushtetit. Parlamentet, në asnjë mënyrë nuk janë të angazhuara vetëm me ligjvënie, ndërsa aktiviteti i qeverisë nënkupton shumë më tepër se sa vetëm zbatimin ligjor. Sot, veprimtaria e organeve përkatëse të shtetit mund të përshkruhet dhe strukturohet më mirë duke konstatuar nëse ato i takojnë fushës së funksionimit 1. të vendimit bazë politik, 2. të zbatimit të këtyre vendimeve bazë, apo 3. të kontrollit të tij në kuptimin e parimeve kushtetuese.

Kjo tё çonё mandej deri tek renditja e këtyre tri funksioneve në organet përkatëse shtetërore. Pushteti gjyqësor psh. bën pjesë në fushën e kontrollit. Zbatimi i vendimeve bazë politike si zbatimi i ligjeve apo realizimi i qëllimeve të politikës së jashme është në rend të parë çështje e shërbimit publik, administratës. Edhe qeveria vetë si instanca më e lartë udhëzuese i takon administratës, edhe pse vetë nuk është organ zbatimi. Funksioni i saj primar qëndron më tepër në formulimin e vendimeve bazë politike (...). I lidhur ngushtё me qeverinë në këtë çështje është parlamenti, sepse për aksionet kryesore, qeverisë i duhet pajtimi i parlamentit të zgjedhur nga populli. Ky i fundit ka të drejtë dhe detyrë të ushtroj ndikimin e tij mbi qëllimet e politikës së mbrendshme dhe asaj të jashme dhe të bashkëpunojё gjatë formulimit të tyre. Një veprimtari e tillë është shumë më tepër se ajo
që përfshin koncepti i ligjvënies. Qeveria dhe parlamenti së bashku janë organe, të cilat duhet t`i marrinvendimet bazë politike të një bashkësie shoqërore.

Meqenёse qeveria dhe parlamenti në këto çështje duhet të bashkohen për veprim të përbashkët, ështëkonsekuente nëse në mes tyre krijohen ngërthime dhe lidhje institucionale. Sistemi parlamentar i qeverisjes ikontribuon detyrës së përbashkët të qeverisë dhe parlamentit në fushën e vendimeve bazë politike. Sidoqoftë,duhet bërë ndarja rigoroze në mes detyrës së formulimit të vendimit bazë politik dhe zbatimit të saj në praktikë. Këtu vijnë në shprehje rregulloret ligjore mbi të ashtuquajturin inkompatibilitet, papërpuethshmërinë në mes përkatësisë në shërbimin publik dhe veprimtarisë si delegat. Për shkak të arsyeve të njёjta, nëpunësit e shtetit, vetëm në raste të rralla dhe të jashtëzakonshme bëhen ministra. Kjo bёnё tё qartё edhe njëherë, se pozita e ministrit, njejtë si ajo e delegatit, në mënyrë të njejtë është e orientuar në detyrën e vendimeve bazë politike.



Checks and Balances

Nëse parlamenti dhe qeveria janë të angazhuara në të njejtin funksion, atëherë ata edhe kontrollohen nganjëri-tjetri. Ndarje e përgjegjësisë do të thotë ndarje e pushtetit. Aktorët, përmes sistemit të "checks andbalances", paraqesin një sistem të kundërpeshave dhe të balancës, të lidhura njëra-me tjetrën. Qeveria dheparlamenti janë të varur nga njëri-tjetri dhe u duhet një koncensus për formulimin e vendimeve bazë politike. Një procedurë e tillë qëndron në konsekuencën e mendimit të Montesquieu-t, i cili në kategoritë e kohës së tij, ligjvënien, në mënyrë primare e radhit në fushën e vendimeve bazë politike dhe e konsideron pjesëmarrëse në të dy dhoma - në dhomën e aristokratëve dhe në atë të qytetarëve -, duke bërë edhe këtu ndarjen e pushtetit. Në
këtë mënyrë, dy organet shtetërore dhe grupet shoqërore që qëndrojnë prapa tyre janë të detyruara të ndikojnë bashkarisht gjatë akteve të caktuara të shtetit. Detyrimi për bashkëpunim mbanë në vete elementin e kontrollit.

Në anën tjetër, në parlament ekziston në formë të partisë opozitare edhe një element tjetër i kontrollitautonom të pushtetit, kontroll ky i cili ushtrohet në mënyrë të pavarur. Në gjendjen e pavarur dhe në lirinë e të vepruarit të opozitës akoma gjenden elementet e raportit të parlamentit dhe qeverisë të kohës së monarkisë konstitucionale. Edhe shema klasike e ndarjes së pushtetit paraqet vetëm fiksimin e një situate të caktuar
historike, në të cilën, mbreti përbënte ekzekutiven, e cila si forcë politike me të drejta dhe legjitimitet të veçantë qëndronte përballë parlamentit. Me qëllim të kufizimit të pretendimit të mëparshëm apsolut të pushtetit të mbretit, Montesquieu e morri në mësimin e tij mbi ndarjen e pushtetit ligjvënien dhe ia ndau parlamentit të zgjedhur, në të cilin ishte e përfaqësuar borgjezia. Mbreti dhe parlamenti, së bashkureprezentonin shtetin;
Dallueshmëria e legjitimeve të tyre mundësonte një ndarje më të qartë të këtyre dy pushteteve.



Ideja e sovranitetit të popullit u realizua në një masë të madhe, ndërsa pushtetit ekzekutiv mbretëror iu dhalegjitimiteti. Mbreti gjithnjë e më tepër humbi rëndësinë në të mirë të parlamentit. Në këtë mënyrë, dallimi në mes pushttit ekzekutiv dhe atij legjislativ u bë gjithnjë e më i vështirë, dhe atë deri në atë masë, saqë parlamenti pushtoi pushtetin ekzekutiv, duke e bërë atë të varur nga ai. Në këtë mënyrë, praktikisht u bëndarja e vjetër.
Ajo ia arriti të ruhet vetëm në shtetet me sisteme kushtetuese presidenciale si SHBA-të. Në vend të monarkut, atje u paraqit presidenti, gjithashtu i zgjedhur nga populli dhe i pavarur nga kongresi. Ai fiton përmes zgjedhjeve të njejtën bazë legjitimuese sikurse edhe parlamenti. Në këtë mënyrë bëhet e mundur së paku një ndarje personale. Pjesëtarët e qeverisë amerikane nuk janë delegatë të kongresit, por persona të zgjedhur në pozitat e tyre nga votbesimi i presidentit. Sidoqoftë, në qështjet e rëndësishme, presidenti mbetet i varur nga bashkëpunimi dhe pajtimi me kongresin, kështu që as SHBA-të nuk paraqesin përjashtim gjatë angazhimit me vendime bazë politike.



Format e reja të ndarjes së pushtetit në shek. XX

Realizimi i plotë i mendimit demokratik në shek. XX ka përfunduar dallimin rigoroz në mes pushtetit ekzekutiv dhe atij legjislativ. Sidoqoftë, kjo nuk ka ndryshuar asgjë në rëndësinë e parimit të ndarjes së pushtetit, si parim organizativ për një bashkësi paqedashëse shoqërore. Janë ndryshuar vetëm format e theksimit të ndarjes së pushtetit. Ky zhvillim është karakterizuar posaçërisht përmes zgjërimit në fushën e juridiksionit. Nëtrajtën e
gjyqësisë kushtetuese, ajo e kontrollon instancën ligjvënëse dhe qeverinë. Montesquieu akoma nuk e kishte paramenduar një kontroll të tillë. Si degë veçanërisht e rëndësishme është zhvilluar një gjyqësi tjetër, e cila prej dekade në dekadë fitoi rëndësi gjithnjë e më të madhe. Mbikqyrja e vënies së ligjeve, mbikqyrje kjo e cila sipas Montesquieu-t është detyre e instancës legjislative, sot zbatohet nga ana e gjyqeve. Për shkak të gërshetimit të tij politik me qeverinë, kontrollin mbi instancën ekzekutive, veçanërisht në çështjetadministrative, parlamenti e zbaton vetëm në një masë tejet të vogël.

Format e tjera të ndarjes së pushtetit janë zhvilluar edhe në fusha tё tjera. Shumë shoqëri demokratike të kohës së sotme janë organizuar në mënyrë federale. Pavarësia relative e disa shteteve të themeluara në mënyrë artificiale, përligjen e tyre të mbrenshme në pikëpamjen e ndarjes së pushtetit e fitojnë parasëgjithash vetëm atëherë kur mungon argumentimi i shtetëformimit përmes traditës historike. Edhe zgjerimi i të drejtës për
vetëqeverisje i komunave dhe i korporatave territoriale shërben për shpërndarjen e ndikimit të ngjeshur tëekzekutives moderne shtetërore dhe për pjesmarrjen e qytetarëve në disa nivele të angazhimit shtetëror. Kjo në anën tjetër paraqet një element të kontrollit dhe të mbikqyrjes së ndërsjelltë të byrokracisë shtetëtore në federatë, në rrethe dhe në komuna. Përveç kësaj, ajo bën të qartë se si i shërbejnë demokratizimit aspektet e caktuara të ndarjes së pushtetit dhe si janë të motivuara nga ai. Përmes ndarjeve të tilla të pushtetit krijohen mundësitë e bashkëvendimit dhe participimit të qytetarëve (...).



Ndarja e pushtetit përmes zgjedhjes

Në konceptin e ndarjes së pushtetit bën pjesë edhe rizgjedhja periodike e bartësve të funksioneve politike. Thënë ndryshe, atje bëhet ndarja e pushtetit në mënyrë të përkohshme. Fakti që presidenti amerikan është i detyruar t'i nënshtrohet rizgjedhjes para konkurrentëve të tij dhe mund të rizgjedhet vetëm njëherë, e kufizon pushtetin e tij në një masë të dukshme. E njeja gjë vlenë edhe për periudhat zgjedhore të parlamenteve. Sa më të shkurtёra që të jenë ato, aq më i fortë është ndikimi i mendimit publik dhe e elektoratit. Edhe këta të fundit janë pjesёmarrës në sistemin e tërësishëm të ndarjes së pushtetit dhe të kontrollimit të tij. Me rëndësi vendimtare në këtë kontekst mund të jenë edhe urdhëresat mbi afatet e tjera (...). Ndikimi i një komisioni politik vendoset jo rrallë nga fakti, se sa shpesh duhet apo guxon të mbledhet ai. Një komision i cili mbledhet për çdo muaj është shumë më i fortë se sa një tjetër, i cili mblidhet vetëm një herë në vit. Në anën tjetër, pavarësia e gjyqeve psh. sigurohet së këndejmi përmes emëtimit të gjykatësve për njё kohë të përjetshme.



Përfundim

Nga e tërë kjo që u tha më lart del se nuk ekziston më dogma e një ndarjeje të zbatuar në mënyrë strikte epushtetit mes ekzekutivit, legjislativit dhe judikativit. Njëkohësisht, demokracia modene pretendon tëpamundësoj ]do monopolizim të pushtetit. Ajo organizon në pesë nivele bashkekzistencën dhe konkurrencën eforcave politike: elektorati dhe mendimi publik, shoqatat dhe partitë, parlamenti në dy dhomat e tij, ekzekutivi si
qeveri dhe administratë dhe gjyqësori, edhe pse me ndikim të ndryshëm, marrin pjesë në formulimin e vendimeve bazë politike, zbatimin dhe kontrollimin e tyre. Por të gjithë pjesëmarrësit mbeten të lidhur me parimet themelore të kushtetutës dhe duhet t'u përmbahen rregullave që parashikon ajo.
Të gjithë duhet t'i nënshtrohen edhe kontrollit të përhershëm të organeve tё tjera. Në këtë mënyrë, ndikimi i shtetit, në vendet demokratike është i kufizuar nga një sistem i komplikuar i kufizimit të pushtetit përmes peshave dhe kundëpeshave. Në pikëpamjen e demokracisë moderne, mbrojtës i të gjithave është norma e shtetit juridik, e cila duhet të mbrohet në mënyrë të posaçme nga gjyqësori i pavarur (...).



[Nxjerrë nga: Waldemar Besson/Gotthard Jasper, Das Leitbild der modernen Demokratie. Bauelemente einer freiheitlichen Staatsordnung, Bonn 1990] PER ME TEPER

Gjykimi i Shkurtuar

Nocione të përgjithshme mbi Gjykimin e Shkurtuar:
“Gjykimi i Shkurtuar” në legjislacionin shqiptar proçedurial njihet si një nga llojet e gjykimeve të posaçme, ku në vetvete përbën një institut të së drejtës, si dhe njëkohësisht është shprehje e qartë e karakterit demokratik të legjislacionit penal në fuqi.
Me hyrjen në fuqi të K.Pr.Penale më 01.08.1995, u sanksionua në këtë ligj të rëndësishëm organik edhe ky institut i së drejtës, i cili shënon hapa më përpara në kuadrin e mbrojtjes dhe respektimin e lirive dhe të drejtave të njeriut.
Në Kodin e Procedurës Penale “Gjykimi i Shkurtuar” është rregulluar në dispozitat e veçanta në kuadrin e gjykimeve të posaçme në Kreun IV të këtij Kodi, duke filluar nga neni 103 i K.Pr.Penale.
Ky institut i ri i aplikuar prej disa vitesh në sistemin gjyqësor penal, ka qënë vazhdimisht objekt debatesh, si në literaturën juridike ashtu edhe në zbatimin praktik të tij, rast pas rasti.
Duke mos dhënë definicionet e një përkufizimi përfundimtar lidhur me institutin e “gjykimit të shkurtuar” është arritur të kristalizohet mendimi, se ky institut i të drejtës proçeduriale penale në vetvete përbën, së pari:
Një lloj të veçantë, apo special të gjykimit penal, dhe së dyti në kuadrin e gjykimeve të posaçme përbën një lloj gjykimi, i cili vihet në lëvizje në bazë të rëndësisë së palës së akuzuar, ose në kuptimin proçedurial penal, të pandehurit, apo përfaqësuesit të tij të posaçëm.
Veçantia e “Gjykimit të Shkurtuar” duhet parë, si në planin ekonomisë gjyqësore, që ofron kjo mënyrë e të gjykuarit, ashtu edhe në drejtim të mënyrës së vënies në lëvizje të gjykatës dhe proçedurës së “Gjykimit të shkurtuar”.
Në planin e ekonomisë gjyqësore do të theksonim se “Gjykimi i Shkurtuar” në vetvete është një kalim dhe kursim kohe për gjykatën, pasi rritet dukshëm shpejtësia e të proçeduarit penal prej saj. Kjo situatë vjen nga fakti se “gjykimi i shkurtuar” ndryshon nga gjykimi i zakonshëm. Shmanget një nga fazat më të gjata të të proçeduarit gjyqësor, i cili është shqyrtimi gjyqësor. Për rastin konkret do të bëhet fjalë jo për shqyrtim gjyqësor, por për “diskutim në lidhje me çështjen”. Diskutimi i lidhur me çështjen në vetevete përfshin momentin menjeherë pas pranimit të kërkesës për “gjykim të shkurtuar” dhe në kuptimin proçedurial penal ezaurohet me parashtrimin në mënyrë sintetive të rezultateve të hetimeve paraprake nga ana e përfaqësuesit të akuzës (prokurorisë), dhënien e ndonjë shpjegimi nga i pandehuri (gjithmonë nëse dëshiron) dhe futjen e akteve në fashikullin e gjykatës për efekt të nenit 371 të K.Pr.Penale, për të kaluar më pas në konkluzionet përfundimtare të palëve.
Pra sikuse evidentohet më lart kemi të bëjmë me kapërcim të një faze të tërë proçedimi penal, sikundër është ajo e marrjes dhe e shqyrtimit të provave të kërkuara nga palët ndërgjyqëse në procesin penal.
Sikurse u shprehëm më lart, veçantia e këtij lloj gjykimi, duhet parë edhe në mënyrën se si vihet në lëvizje gjykata, për të proceduar më pas me “gjykim të shkurtuar”.
Pra nxjerrja në pah e këtyre veçantive që ofron gjykimi i shkurtuar, mënyra e proçedimit sipas tij, në situata të ndryshme juridike, si dhe dhënia e disa mendimeve juridike, lidhur me disponimin e gjykatës, lidhur me gjykimin e shkurtuar përbën qëllimin kryesor të këtij materiali shpjegues.

PROCEDURA E GJYKIMIT TË SHKURTUAR NË SITUATA TË
NDRYSHME JURIDIKE PROCEDURALE
Siç parashikohet teksualisht në nenin 403 të K.Pr.Penale kërkesa për gjykim të shkurtuar bëhet me shkrim, ose me gojë nga i pandehuri, apo përfaqësuesi ligjorë i tij, të paktën tre ditë përpara datës së seancës gjyqësore duke e depozituar kërkesen në sekretarinë e gjykatës.
Kërkesa e deklarimit me gojë mund të bëhet në seancën gjyqësore nga i pandehuri ose nga përfaqësuesi i tij ligjor i posaçëm, para deklarimit të hapur të shqyrtimit gjyqësorë, ose në momentin e kërkesës paraprake për proçesin penal.
Në nenin e sipërpërmëndur nuk ka dyshim se kërkesa për “gjykim të shkurtuar” sintetizohet si një e drejtë e të pandehurit, për të kërkuar të procedohet me këtë lloj gjykimi të posaçëm, por gjithmonë nuk duhet të konfondohet kurrsesi me pranimin e fajësisë, si kusht për kërkesën për gjykim të shkurtuar, sikurse ndodh rëndom në praktikat gjyqësore penale. Kërkesa për gjykim të shkurtuar lidhet organikisht me faktet që janë bërë objekt akuze, si dhe në gjëndjen e akteve proçedurale penale në momentin e paraqitjes së kërkesës. Koncepti i pranimit të fajësisë që në fillim nga ana e të pandehurit është një argument tjetër, të cilin do përpiqemi ta analizojmë në këtë material më poshtë.
Sikurse parathamë më lart, kërkesa për gjykim të shkurtuar ka në themel gjëndjen e akteve proçedimore penale, pra fashikullin penal, sipas kuptimit të nenit 332 të K.Pr.Penale të depozituar në gjykatë nga ana e përfaqësuesit palës së akuzës.
Nëse i pandehuri kërkon të zgjidhet çështja në gjëndjen që janë aktet, pa filluar shqyrtimi gjyqësorë, situatë e cila përbën shortin për vënien në lëvizje të gjykatës lidhur me faktin, nëse duhet apo jo të proçedohet me gjykim të shkurtuar.
Momenti i paraqitjes së kërkesës në gjykatë dhe disponimi i gjykatës përbën një provë mjaft delikate, për ecjen e mëtejshme të proçedimit gjyqësor penal, pasi në praktikë vazhdimisht paraqiten situata të ndyshme juridike në lidhje me të.
Një situatë juridike e krijuar në praktikë është ajo që lidhet me çastin kur, kërkesa për gjykim të shkurtuar bëhet nga ana e mbrojtësit të posaçëm të të pandehurit, në kuptimin proçedural penal. Që këtej do të hapim një paranteze.
 Si rast të parë evidentojmë paraqitjen e një kërkese për gjykim të shkurtuar nga ana e përfaqësuesit të posaçëm në seancë gjyqësore me gojë apo me shkrim pranë sekretarisë gjyqësore, 3 ditë para datës së gjykimit të çështjes, kur i pandehuri është në gjëndje arresti në burg.
 Si rasti të dytë do të përmëndim paraqitjen e një kërkese për gjykim të shkurtuar nga ana e përfaqësuesit të posaçëm të të pandehurit në mungesë. Në lidhje me rastin e parë, duhet theksuar se në praktikë është proçeduar gjithnjë duke marrë pëlqimin e të pandehurit lidhur me kërkesën e bërë nga mbrojtësi i tij i posaçëm për gjykim të shkurtuar. Pëlqimi i të pandehurit jepet shprehimisht në seancën gjyqësore prej tij, duke pranuar zgjidhjen e çështjes në gjëndjen që janë aktet efektivisht në fashikull.
Është kristalizuar mendimi se, për rastin konkret marrja e pëlqimit të pandehurit nga ana e gjykatës është determinant, pasi tek e fundit ky lloj gjykimi i posaçëm, lidhet drejtperdrejt me të pandehurin ose me interesat e tij proçedurale. Në praktike ndodh shpesh që, pranimi i kërkesës për “gjykim të shkurtuar” nga ana e gjykatës kushtëzohet nga pranimi i akuzës ose i fajësisë nga ana e të pandehurit. Nuk mund kurrsesi të kushtëzojë pranimin e kërkesës për gjykim të shkurtuar. Kjo gjë rezulton fare qartë nga interpretimi logjik që i bëhet nenit 404/1 të K.Pr.Penale. Pra pranimi ose jo i kërkesës për gjykim të shkurtuar.
Ka dy premisa bazë:
Së pari vënia në lëvizje e gjykatës konform nenit 403 te K.Pr.Penale me anë të kërkesës për “gjykim të shkurtuar”, dhe së dyti, ekzistenca e mundësisë për të zgjidhur çështjen në gjëndjen siç janë aktet, e kushti i dytë është determinat për mundësinë e proçedimit në këtë mënyrë pasi në të kundërt, detyrimisht do të kishim shqyrtim gjyqësor konform nenit 355 e vijues të K.Pr.Penale.
Interesant, paraqitet rasti i cili përbën edhe burim debati në literaturën juridike penale, apo në praktikën, ku kërkohet në mënyrën eminente në unifikimin e saj, lidhet me kërkesën për “gjykim të shkurtuar”, që bëhet nga mbrojtësi i posaçëm i një të pandehuri në mungesë.
Në rastin konkret ekziston një demarkacion midis penalistëve, një pjesë e të cilëve e përjashtojnë në mënyrë kadegorike pranimin e një kërkese të tillë për sa kohë që i pandehuri është në mungesë, ose i shmanget hetimit dhe gjykimit të çështjes.
Një pjesë tjetër janë të mendimit se një kërkesë e tillë duhet pranuar, por mbetet e kushtëzuar nga shprehja e vullnetit të të pandehurit në aktin e përfaqësuesit lidhur me të drejtën e mbrojtesit të posacëm, për të kërkuar “gjykim të shkurtuar”.
Ekziston mendimi se vullneti i shprehur nga ana e të pandehurit në aktin e përfaqësimit, prokurë e posaçme duke caktuar mbrojtësin e tij, si dhe duke i dhënë tagra atij për të kërkuar “gjykim të shkurtuar” në ngarkim të tij, duhet të respektohet nga gjykata. Pranimi i kërkesës për gjykim të shkurtuar në një rast të tillë ka si premisë bazë:
Së pari kërkesa është bërë nga ana e mbrojtësit të posaçëm të të pandehurit, situatë që vjen konform nenit 403/1 të KPr.Penale, ku konstatohet nga ana gramatikore lidhësa “ose… mbrojtësi i posacëm”. Mbrojtësi i posacëm për efekt të ligjit proçedurial penal është ai i caktuar me vullnetin e të pandehurit duke materializuar formalisht këtë caktim, me një akt përfaqësimi, sic është prokura e posaçme, e legalizuar pranë një noteri konfom ligjit për noterinë. Kjo mënyrë e caktimit të mbojtësit parashikohet në nenin 48/2 të K.Pr.Penale. Paraqitja e kërkesës nga ana e mbrojtësit të posaçëm të të pandehurit, vjen konform edhe me nenin 50 të K.Pr.Penale.
Së dyti premisa tjetër, për parimine kërkesës për “gjykim të shkurtuar” lidhet me mundësinë e zgjidhjes së çështjes në gjendjen sic janë aktet, në respekt të nenit 404/1 të K.Pr.Penale.
Së treti ekziston mendimi se, një nga kushtet bazë për të proceduar me gjykim të shkurtuar për të pandehurin në mungesë lidhet jo vetëm me dhënien e të drejtës së kërkimit të “gjykimit të shkurtuar” nga ana e mbojtësit të posaçëm, por edhe me shprehjen e vullnetit të të pandehurit, në aktin e përfaqësimit të lëshuar nga noteri, se dëshiron që gjykimi të zhvillohet në mungesë tëtij, duke qënë i përfaqësuar nga mbojtësi i tij i posaçëm.
Pra kemi një kapërcim të pengesës ligjore të parashkruar nga neni 405/1 i K.Pr.Penale, në lidhje me mënyrën se si zhvillohet seanca, për “gjykimin e shkurtuar”. Pra ky është momenti delikat për të proceduar dhe për të patur mundësinë për “gjykim të shkurtuar”. Pra është kristalizuar mendimi se shprehja e vullnetit të të pandehurit në aktin e përfaqësimit për të proçeduar në mungesë të tij bën të mundur të superohet kërkesa e nenit 405/1 K.Pr.Penale lidhur me praninë e tij në seancë gjyqësore. Detyrimi i mësipër rredh nga parimet e përgjithshme të legjislacionit tonë proçedurial penal, i cili përshkrohet fund e krye nga parimet e lirive dhe të drejtave të njeriut, dhe nuk pengojnë mundësinë e gjykimit të të pandehurit në mungesë te tij. Gjithashtu dispozitat e nenit 351/1 dhe 351/2 parashikon mundësinë e zhvillimit të gjykimit të të pandehurit në mungesë, në rastin kur një gjë e tillë kërkohet shprehimisht, apo jep pëlqimin që gjykimi të zhvillohet në mungesë të tij.
Një problem i vecantë, i cili lind shumë shpesh në praktikë lidhur me gjykimin e shkurtuar ka të bëjë me rastet kur përsëritet për efekt të nenit 404/2 një kërkesë e refuzuar për “gjykim të shkurtuar”. Sikurse rezulton nga kjo dispozitë, një kërkesë për gjykim të shkurtuar ka të bëjë me rastin, kur përsëritet për efekt të nenit 404/2 të K.Pr.Penale mund të përsëritet derisa nuk janë dhënë konkluzionet përfundimtare të palëve (neni 378 i K.Pr.Penale).
Lidhur me situatën e mësipërme praktika ka krijuar vazhdimisht situata të ndryshme juridike në varësi nga vepra penale dhe natyra e tyre.
Praktika tregon se ka situata të tjera juridike në lidhje me mënyrat në të cilat paraqitet një kërkesë për “gjykim të shkurtuar”. Mendojmë se gjykata çdo rast duhet ta trajtojë me frymën e rregullave e parimeve të përgjithshme, si të legjislacionit tonë proçedurial penal, ashtu edhe atij kushtetues, duke respektuar gjithnjë liritë e të drejtat e njeriut, të cilat qëndrojnë në themel të sistemit tonë të së drejtës.
Disa elementë që kanë dalë në pah dukshëm të Vendimit Unifikues të Gjykatës së Lartë nr.2, datë 29.01.2003,
 Gjykimi i shkurtuar ka vlerë për ekonomi gjyqësore, sepse thjeshton dhe shkurton proçedurat, rrit shpejtësinë dhe efektivitetin e gjykimit dhe sjell si pasojë një përfitim për të pandehurin në uljen në një 1/3 e masës së dënimit dhe mos aplikimin e dënimit me burgim të përjetshëm.
 Ky përfitin i cituar më lartë, nuk duhet kursesi të shkojë në dëm të dhënies të drejtësisë. Pra kërkesën e të dënuarit dhe të mbrojtësit të posaçëm të tij, gjykata e pranon vetëm atëherë, kur ajo praktikisht bindet se mund të përfundojë çështjen në gjendjen që janë aktet, pa qënë nevoja për shqyrtimin gjyqësor.
 Ky vendim unifikues ka konsoliduar ligjërisht faktin se kërkesa për gjykim të shkurtuar bëhet derisa, të mos jetë filluar shqyrtimi gjyqësor dhe se nuk mund të riparaqitet më, kur ai ka filluar.
 Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë nëpërmjet këtij vendimi unifikues arrijnë në përfundim se, në një gjykim me disa të pandehur nuk mund të proçedohet për disa me gjykim të posacëm, dhe për të tjerët me gjykim të zakonshëm, ku bën përjashtim rasti kur jemi në kushtet e nenit 93 të K.Pr.Penale.
 Këtij gjykimi në dallim nga gjykimi i zakonshëm i mungon faza e marrjes së provave dhe kërkesat lidhur me pavlefshmërinë e tyre.
 Konsensusi i përfaqësuesit të akuzës nuk është kusht i domosdoshëm që gjykata të pranojë kërkesën e të gjykuarit, për të proceduar me gjykim të shkurtuar.
 E drejta e organit të akuzës për të ankimuar vendimin e ndërmjetëm të gjykatës për gjykim të shkurtuar është është legjitime dhe mund ti bashkëlidhet ankimit përfundimtar të saj.

PËRMBLEDHJE
GJYKIM I SHKURTUAR
Ky material në mënyrë sintetike trajton një nga institutet më të reja proceduriale penale të legjislacionit tonë e konkretisht gjykimi i posacëm, i shkurtuar.
Materiali trajton fillimisht definicionin e këtij instituti të të drejtës proçeduriale penale, si një nga shprehjet e demokratizimit të legjislacionit tonë të ri penal.
Kristalizimi i një mendimi juridik në lidhje me mënyrën e proçedimit për disa raste që paraqiten në praktikën gjyqësore, për “gjykimin ë shkurtuar” përbën edhe qëllimin e ketij materiali.
LITERATURA:
Kodi Procedurës Penale,
Vendim unifikues i Gjykatës së Lartë nr.2, datë 29.01.2003,
Vendime të ndryshme të gjykatës PER ME TEPER

Kodi Doganor

 Per te hapur Kodin Doganor klikoni KETU PER ME TEPER

Kodi i Punes

Per te hapur Kodin e Punes klikoni KETU

PER ME TEPER

Kushtetuta e Republikes se Shqiperise

                                            

               Per te hapur Kushtetuten klikoni KETU

PER ME TEPER

Levizja ne Shengen pas liberalizimit te vizave (Informacion)

Cfare ndodh nese qytetaret shqiptare do te shkelin rregullat e qendrimit? Qytetarëve shqiptarë do t’u kërkohet që të zbatojnë disa kërkesa dhe rregulla, jo vetëm gjatë hyrjes në vendet e BE-së por edhe gjatë qëndrimit të tyre në këto vende. Nëse qytetarët shqiptarë do të shkelin këto rregulla, ata do të bëhen subjekt i largimit apo deportimit me forcë, veprim i cili shoqërohet gjithmonë me ndalim hyrje nga 1-5 vjet.
Për një kategori shkeljesh të rregullave të qëndrimit, shtetet anëtarë të BE-së aplikojnë masa administrative gjobe, të cilat shkojnë deri në 3000 euro. Në rast se këto shuma nuk paguhen, atëherë personi i gjobitur nuk do lejohet të hyjë në atë vend, që i ka vendosur gjobën, deri sa ta paguajë atë me gjithë kamatë vonesën.
Me rëndësi është të dihet se cilat janë këto rregulla që shtetasit shqiptarë nuk duhet të shkelin:
Së pari, nuk duhet të shkelin afatin e lejuar të qëndrimit që është 90 ditë për 180 ditë.
Së dyti, nuk duhet të shkelin legjislacionin vendas, kryesisht atë mbi punësimin. Pra, nëse kapen duke punuar, ata bëhen subjekt i largimit dhe ndalimit të hyrjes.
Së treti, nuk duhet të bëhen problem për sigurinë publike, apo të përfshihen në aktivitete kriminale.
Së katërti, nuk duhet të bëhen barrë publike. Barrë publike janë personat të cilët nuk kanë të siguruar strehimin, ushqimin apo nevojat e tjera jetësore.
E thënë në mënyrë të përmbledhur, nëse shtetasit shqiptarë do të shkelin kushtet e lejuara për hyrjen dhe qëndrimin në një nga vendet e BE-së, atëherë ata do të penalizohen individualisht, - do t’u ndalohet hyrja në të gjitha vendet e BE-së për një periudhë deri në 5 vjet.

Të gjitha kushtet që u përmendën më lart që kanë të bëjnë me hyrjen dhe qëndrimin në zonën Shengen janë kushte që aplikohen për të gjithë të huajt në BE.

Kerkesat ndaj shtetasve shqiptare per te udhetuar lirisht drejt shteteve Shengen.
a) Pasaportë biometrike.

b) Deklarimi i qëllimit të udhëtimit si dhe paraqitja, para punonjësit të kontrollit kufitar, e dokumenteve që justifikojnë qëllimin dhe kushtet e qëndrimit.

Kur deklaron në kufi se po udhëton për turizëm, për pushime, i pavarur nga pritja apo shoqërimi i një personi tjetër, shtetas apo rezident në atë vend etj., duhet të paraqitet një rezervim hoteli dhe bileta e kthimit, nëse udhëtohet me avion ose mjete të transportit ujor.

Kur deklaron se udhëton për aktivitete të ndryshme, paraqitet dokumentacioni mbi aktivitetin, për të cilin personi është ftuar.

Kur deklaron se udhëton për arsye shëndetësore, paraqitet konfirmimi i institucionit shëndetësor ku do shkohet apo rekomandimi nga institucioni shëndetësor shqiptar ( rastet e kryerjes së analizave etj.).

Kur deklaron se udhëton për vizitë tek një i afërm, duhet të jepet informacion mbi të dhënat e personit pritës, adresa e tij, nr. telefoni, etj.

Në të gjitha rastet, shtetasi duhet të ketë siguracionin shëndetësor (që përfshin udhëtimin dhe periudhën e qëndrimit) dhe nëse udhëtohet me makinë, dokumentacionin e nevojshëm të makinës (leje ndërkombëtare drejtimi automjeti dhe kartoni i gjelbër i sigurimit ndërkombëtar të makinës).

Mjetet e udhëtimit (bileta avioni, trageti,etj.)

Mjetet e jetesës gjatë qëndrimit në zonën Shengen

Shtetasi duhet të ketë mjete të mjaftueshme të jetesës, si për periudhën e qëndrimit të synuar edhe për kthimin në vendin e prejardhjes ose tranzitin në një shtet të tretë në të cilin ai është i sigurt se do të pranohet, apo është në gjendje të përfitojë mjete të tilla në mënyrë të ligjshme. Po sa është kjo shumë?. Vende të ndryshme kanë përcaktuar shuma të ndryshme. Përafërsisht kjo shumë nuk e kalon 50 euro dita, kur shtetasi ka një rezervim hoteli.

c) Shtetasi udhëtar nuk duhet të figurojë në listat e personave që përbëjnë kërcënim për rendin, shëndetin publik apo sigurinë e brendshme.

d) Emri i këtij shtetasi nuk duhet të figurojë ndër emrat e personave ndaj të cilëve është dhënë masa ndalim hyrje qoftë edhe në një nga vendet në fjalë.

Nëse për çdo njerin shtetas është marrë një vendim nga autoritetet administrative kufitare apo ato gjyqësore të qoftë edhe njerit nga 24 vendet e Shengenit, përfshirë dhe Zvicrën, për t’i ndaluar hyrjen në atë vënd, dhe ky informacion është hedhur në sistemin SIS, ky person nuk mundet dhe nuk do lejohet të hyjë në asnjë nga këto vende; pra do të prapësohet, me të mbërritur në pikën e kalimit të kufirit të vendit të parë të hapësirës Shengen. Vendimet për të ndaluar hyrjen, janë kompëtencë e këtyre autoriteteve. Këto vendime meren për raste, të cilat i ka përcaktuar Kodi Shengen, dhe që janë:

Kur personi është dënuar për një vepër penale për të cilën Kodi Penal parashikon dënim minimal 1 vit burg.

Kur personi ka qenë subjekt i një urdhër largimi, largimi me forcë (deportimi, kthimi apo dëbimi), që kryesisht zbatohen pë raste të qëndrimit të paligjshëm.
Kur ka të dhëna se personi është përfshirë në aktivitete kriminale apo dëshmi të qarta se ka për qëllim një gjë të tillë.

Vendimet të tilla, në të gjitha rastet u janë komunikuar me shkrim të interesuarve.

e) Për minorenët kërkohet të respektohen kushtet e lëvizjes së minorenëve nëse nuk janë të shoqëruar nga të dy prindërit.

Çdo udhëtar duhet të ketë parasysh se:
Autoritetet kufitare të shteteve anëtare Shengen kanë të drejtë të refuzojnë hyrjen e personave që nuk plotësojnë këto kërkesa dhe të vendosin përfundimisht nëse do të lejojnë hyrjen në zonën Shengen.

A mund te jetohet dhe te punohet ne shtetet e zones Shengen sipas rregullave te reja?

Jo. Rregullat e reja aplikohen vetëm për qëllime udhëtimi. Ato nuk u japin qytetarëve shqiptarë të drejtën për të qëndruar më shumë se 3 muaj dhe as të drejtën për t’u punësuar, apo për të kërkuar azil, në këto shtete. Ata shtetas që kanë ndërmend të punësohen apo të studiojnë për një periudhë që tejkalon 90 ditët, më parë duhet të aplikojnë për vizë afatgjatë ose për leje qëndrimi, pranë ambasadës apo konsullatës së shtetit ku dëshirojnë të shkojnë. Është e ndaluar të punohet në zonën Shengen pa leje pune apo të jetohet aty pa lejen përkatëse të qëndrimit.

Liberalizimi i regjimit të vizave nuk u jep mundësi shtetasve shqiptarë të punojnë në vendet në të cilat ata do të mund të lëvizin, brenda periudhës së lejuar për të qëndruar. Madje vendimi për liberalizimin e regjimit të vizave do të përmendë si kusht, lëvizjen për qëllime të ndryshme, përjashtuar punësimin.

Punësimi i ligjshëm i shtetasve shqiptarë në një prej këtyre vendeve, do të mundësohet vetëm nëpërmjet lejeve të punës. Lejet e punës mund të merren vetëm në bazë të kontratave të punës dhe vizave të tipit D të cilat merren në ambasadën e atij vendi në të cilin është marrë kontrata e punës. Nëse një qytetar shqiptar ka siguruar një kontratë të vlefshme pune, atëherë ai do të mund të pajiset në Shqipëri me një vizë të tipi D dhe më pas, këtë vizë do ta kthejë, në vendin përkatës, në leje qëndrimi, me një afat deri në një vit.
Sa kohe mund te qendrojne qytetaret shqiptare ne zonen Shengen?
Sipas rregullave të reja, qytetarët shqiptarë me pasaportë biometrike mund të qëndrojnë në zonën Shengen, (që përfshin Islandën, Norvegjinë, Zvicrën, si edhe të gjitha shtetet anëtare të BE-së, përveç Mbretërisë së Bashkuar dhe Irlandës) maksimumi 90 ditë që nga dita e hyrjes brenda një periudhë kohore prej gjashtë muajsh (180 ditë).

Periudha fillon që nga momenti kur ju hyni për herë të parë në këtë zonë, brenda periudhës gjashtë mujore. Për shembull, nëse më datë 1 janar ju hyni për herë të parë në zonën Shengen, periudha e ardhshme gjashtë mujore fillon më datë 1 korrik. Nëse udhëtoni shpesh në zonën Shengen, duhet të numëroni ditët e mbetura nga periudha gjashtë mujore. Pra, ju mund të bëni disa udhëtime afatshkurtra, me kusht që kohëzgjatja e tyre të mos kalojë 90 ditët brenda periudhës gjashtë mujore (180 ditë).

Keto rregulla jane te vlefshme vetem per shtetasit shqiptare mbajtes te pasaportes biometrike
Meqenëse pasaportat jo-biometrike nuk vlejnë për lëvizjen e lirë pa viza, mbajtësit e tyre janë të detyruar të pajisen me vizë, para se të udhëtojnë për në këto vende. Për informacione të mëtejshme, duhet të kontaktoni autoritetet e shtetit shqiptar ose përfaqësitë konsullore të shteteve Shengen.

Koha e vlefshmërisë së pasaportave jo-biometrike do të përcaktohet nga autoritetet kompetente shqiptare.

Ne cilat shtete mund te udhetohet pa viza?
Rregullat e reja do të zbatohen për të gjitha shtetet anëtare të Bashkimit Evropian përveç Mbretërisë së Bashkuar dhe Irlandës. Qytetarët shqiptarë mund të udhëtojnë pa viza edhe në Islandë, Norvegji e Zvicër.

Shtetet për të cilat nuk kërkohet vizë: Austri, Belgjikë, Bullgari, Danimarkë, Estoni, Finlandë, Francë, Greqi, Gjermani, Holandë, Hungari, Islandë, Itali, Letoni, Lituani, Luksemburg, Maltë, Norvegji, Poloni, Portugali, Qipro, Republika Çeke, Rumani, Sllovaki, Slloveni, Spanjë, Suedi, Zvicër.

Përjashtohen Mbretëria e Bashkuar dhe Irlanda të cilat janë jashtë zonës Shengen. Për rrjedhojë rregullat e reja nuk aplikohen në këto shtete. Për informimin mbi kërkesat e hyrjes në këto dy shtete, qytetarët shqiptarë duhet të kontaktojnë Seksionin e Vizave në Ambasadën e Britanisë së Madhe në Tiranë dhe në Ambasadën e Irlandës në Greqi.

PER ME TEPER

Çfarë është Gjykata Evropiane për të Drejtat e Njeriut?

Gjykata Evropiane për të Drejtat e Njeriut është një gjykatë ndërkombëtare me seli në Strasburg. Ajo përbëhet nga një numër gjyqtarësh i barabartë me numrin e Shteteve anëtare të Këshillit të Evropës të cilët kanë ratifikuar Konventën për Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive Themelore të Njeriut – aktualisht 46 vende1. Gjyqtarët e Gjykatës qëndrojnë në cilësinë personale dhe nuk përfaqësojnë asnjë Shtet. Gjykata, për marrjen në shqyrtim të kërkesave, asistohet nga një Sekretari që përbëhet kryesisht nga avokatë nga të gjitha Shtetet anëtare (të cilët njihen gjithashtu si sekretarë ligjorë). Ata janë tërësisht të pavarur nga vendi i tyre i origjinës dhe nuk përfaqësojnë as kërkuesit dhe as Shtetet.

Çfarë është Konventa Evropiane e të Drejtave të Njeriut?

Konventa Evropiane e të Drejtave të Njeriut është një traktat ndërkombëtar i cili mund të nënshkruhet vetëm nga Shtetet anëtare të Këshillit të Evropës. Konventa, e cila themelon gjykatën dhe përcakton mënyrën se si duhet të funksionojë ajo, përmban një listë me të drejtat dhe garancitë të cilat Shtetet kanë marrë përsipër ti respektojnë.

Çfarë bën Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut?

Gjykata zbaton Konventën Evropiane të të Drejtave të Njeriut. Detyra e saj është të sigurojë që Shtetet të respektojnë të drejtat dhe garancitë e përcaktuara në Konventë. Ajo e realizon këtë duke shqyrtuar ankesat (të njohura si “kërkesa”) e depozituara nga individët dhe, ndonjëherë, nga Shtetet. Kur zbulon që një Shtet anëtar ka shkelur një ose më shumë nga këto të drejta dhe garanci, Gjykata nxjerr një vendim. Vendimet janë detyruese: vendet që kanë të bëjnë me vendimin janë të detyruar të pajtohen me të.



Kur mund të paraqes një kërkesë në Gjykatën Evropiane të të Drejtave të Njeriut?

Ju mund të paraqitni një kërkesë në Gjykatë nëse konsideroni se keni qenë personalisht dhe drejtpërdrejtë viktimë e shkeljes së të drejtave dhe garancive të përcaktuara në Konventë apo Protokollet e saj. Shkelja duhet të jetë kryer nga një nga Shtetet që kanë nënshkruar Konventën.

Cilat të drejta mbrohen nga Konventa dhe Protokollet e saj?

Konventa mbron, në veçanti:
• të drejtën për jetën;
• të drejtën për një proces të drejtë gjyqësor në çështjet civile dhe penale;
• të drejtën për respektimin e jetës private dhe familjare;
• lirinë e shprehjes;
• lirinë e mendimit, ndërgjegjes dhe e fesë;
• të drejtën për një zgjidhje efektive;
• të drejtën për të gëzuar pasurinë; dhe
• të drejtën për të votuar dhe për të kandiduar në zgjedhje.

Çfarë ndalojnë Konventa dhe Protokollet e saj?

Konventa ndalon, në veçanti:
• torturën dhe trajtimin apo dënimin çnjerëzor dhe poshtërues;
• dënimin arbitrar dhe të paligjshëm
• diskriminimin në gëzimin e të drejtave dhe lirive të përcaktuara nga Konventa;
• dëbimin e shtetasve ose refuzimin e hyrjes së tyre, nga një Shtet,
• dënimin me vdekje; dhe
• dëbimin kolektiv të të huajve.







Çfarë kushtet duhet të plotësoj për të paraqitur një ankesë në Gjykatë?
Cilat janë kushtet që lidhen personalisht me ju?

• Nuk është nevoja të jeni qytetar i njërit prej Shteteve anëtare të Këshillit të Evropës. Shkelja për të cilin ju ankoheni thjesht duhet të jetë kryer nga një prej Shteteve që kanë nënshkruar Konventën brenda “juridiksionit” të saj, që zakonisht nënkupton brenda territorit të saj.
• Ju mund të jeni një individ apo një subjekt ligjor, si një kompani apo shoqatë.
• Ju, personalisht duhet të jeni viktimë e drejtpërdrejtë e shkeljes për të cilën parashtroni një ankesë. Ju nuk mund të bëni një ankesë të përgjithshme për një ligj apo masë, sepse, për shembull, nuk ju duket i drejtë; dhe as nuk mund të ankoheni në emër të personave të tjerë (vetëm nëse ata janë të identifikuar qartë dhe ju jeni përfaqësuesi i tyre).

A ka ndonjë kusht që duhet plotësuar paraprakisht në gjykatat kombëtare?

• Po. Ju duhet të keni përdorur të gjitha shkallët gjyqësore në Shtetin përkatës që mund të kishin zgjidhur çështjen për të cilën parashtroni ankesë (zakonisht, kjo nënkupton ankimimin në gjykatën e duhur, e ndjekur nga apeli, aty ku aplikohet, madje edhe një apel të mëtejshëm në një gjykatë më të lartë siç mund të jetë gjykata e lartë, nëse një e tillë ekziston).
• Por nuk është e mjaftueshme vetëm përdorimi i këtyre shkallëve gjyqësore. Për këtë ju duhet të keni ngritur akuzat tuaja (që do të thotë, shkeljet e Konventës mbi bazën e së cilës po parashtroni një ankesë).
• Ju keni vetëm gjashtë muaj nga data e vendimit përfundimtar në nivel kombëtar (në përgjithësi vendimi i gjykatës më të lartë) për të paraqitur kërkesën. Pas kësaj periudhe kërkesa juaj nuk mund të pranohet nga Gjykata.





Kundër kujt mund të parashtroj një kërkesë?

• Kundër një ose më shumë Shtetesh të lidhura nga Konventa të cilët, sipas jush, ka/kanë (nëpërmjet një ose më shumë veprimesh apo shkeljesh që ju prekin direkt) dhunuar Konventën Evropiane të të Drejtave të Njeriut.
• Masa apo masat, për të cilat ankoheni, duhet të jenë marrë nga një ose më shumë autoritete publike në Shtetin(et) përkatës/e (për shembull një gjykatë ose një autoritet administrativ).
• Gjykata nuk shqyrton ankesat kundër individëve apo institucioneve private, si kompanitë tregtare.

Për çfarë mund të ankoheni?

• Ankesa juaj duhet të lidhet me një nga të drejtat e përcaktuara në Konventën Evropiane të të Drejtave të Njeriut. Shkeljet e parashtruara mund të përfshijnë një gamë të gjerë çështjesh si: tortura dhe keqtrajtimi i të burgosurve; ligjshmëria e dënimit; gjykimet e shkurtuara në gjyqet civile dhe penale; diskriminimi në ushtrimin e një të drejte; të drejtat e prindërve të fëmijëve të birësuar, respekti për adresën dhe korrespondencën; kufizimet në shprehjen e opinionit apo dhënien dhe marrjen e informacionit; lirinë për të marrë pjesë në një tubim apo demonstratë; dëbimin jashtë vendit dhe ekstradimin; konfiskimin e pronës; dhe shpronësimin.
• Ju nuk mund të aplikoni për shkelje të ndonjë instrumenti tjetër ligjor, si Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut apo Karta e të Drejtave Themelore, përveç Konventës Evropiane të të Drejtave të Njeriut.

Si duhet të paraqes një kërkesë në Gjykatë nëse e konsideroj veten viktimë të një shkeljeje të Konventës?

Duke dërguar një letër në Gjykatë me hollësi të qarta të ankimit tuaj ose duke plotësuar formën e aplikimit 2 dhe duke e dërguar atë në adresën e mëposhtme:
The Registrar
European Court of Human Rights
Council of Europe
F-67075 Strasbourg Cedex

• Ju mund të shkruani në një nga gjuhët zyrtare të Gjykatës (anglisht dhe frëngjisht), ose në një nga gjuhët e Shteteve të cilët kanë ratifikuar Konventën.
• Nëse dërgoni kërkesën me faks, duhet të dërgoni gjithashtu edhe konfirmimin e shkruar me anë të postës.
• Mos shkoni personalisht në Strasburg për të deklaruar çështjen tuaj. Çështja juaj nuk do të shqyrtohet më shpejt dhe nuk do të merrni ndonjë këshillë ligjore.
• Sekretaria mund t’ju kërkojë dokumente shtesë, informacion ose sqarime në lidhje me ankesat tuaja.
• Sapo të merrni formën e aplikimit, duhet ta plotësoni me kujdes dhe në mënyrë të kuptueshme dhe ta dërgoni sa më shpejt të jetë e mundur. Ajo duhet të përmbajë:
• Një përmbledhje të shkurtër të fakteve dhe ankimeve tuaja;
• Një tregues për të drejtat e Konventës që mendoni se janë shkelur;
• Shkallët gjyqësore të cilat keni ndjekur;
• Kopje të vendimeve të dhëna, në rastin tuaj, nga të gjitha autoritetet publike përkatëse (këto dokumente nuk kthehen më, ndaj duhet të dërgoni vetëm kopjet); dhe
• Nënshkrimin tuaj si kërkues, apo nënshkrimin e përfaqësuesit tuaj.
• Nëse nuk dëshironi që identiteti juaj të zbulohet, duhet të njoftoni Gjykatën menjëherë, duke dhënë arsyet. Kryetari i Gjykatës do të përcaktojë nëse kërkesa juaj është e justifikuar.
• Në këtë faze të procedurës nuk është nevoja të përfaqësoheni nga një avokat. Megjithatë, nëse dëshironi të parashtroni një kërkesë në Gjykatë me anë të një përfaqësuesi, duhet të dërgoni me formularin e kërkesës edhe autorizimin për të vepruar në emrin tuaj.

Cilat janë fazat kryesore të proçedurave:

• Çështja juaj do të shqyrtohet pa pagesë.
• Ju duhet të përballoni vetë shpenzimet tuaja (si pagesa e avokatit apo shpenzimet që lidhen me hetimin dhe korrespondencën).
• Pasi të jetë dërguar kërkesa, ju mund të aplikoni për ndihmë ligjore. Ndihma ligjore nuk jepet automatikisht dhe dhënia e saj nuk bëhet menjëherë, por në një fazë më të vonshme të procedurave.
• Procedurat zhvillohen me shkrim. Si pasojë, nuk ka seancë dëgjimore dhe ju do të njoftoheni me shkrim për çdo vendim të marrë nga Gjykata.

Si kryhen procedurat?

• Gjykata, në radhë të parë, duhet të shqyrtojë nëse kërkesa juaj është e pranueshme. Kjo nënkupton se çështja duhet të përputhet me kërkesa të përcaktuara nga Konventa ( shih “Çfarë kushtet duhet të plotësoj për të paraqitur një ankesë në Gjykatë?” në faqen 3). Nëse nuk plotësohen kushtet, kërkesa juaj nuk do të pranohet. Nëse keni bërë disa ankime, Gjykata mund të shpallë një ose më shumë prej tyre si të pranueshme dhe të hedhë poshtë të tjerat.
• Nëse kërkesa juaj ose një nga kërkesat tuaja shpallet e papranueshme, ky vendim është përfundimtar dhe nuk mund të kthehet.
• Nëse kërkesa juaj ose një nga kërkesat tuaja shpallet e pranueshme, Gjykata do të përkrahë palët (ju dhe Shtetin përkatës) të arrijnë në një marrëveshje miqësore. Të dy palët do të ftohen për të arritur një marrëveshje për zgjidhjen e çështjes. Nëse nuk arrihet asnjë zgjidhje miqësore, Gjykata do të shqyrtojë themelin e çështjes – që do të thotë se ajo do të përcaktojë nëse ka pasur ose jo shkelje të Konventës.

Sa kohë duhet të prisni?

Duke pasur parasysh grumbullimin aktual të çështjeve, ju duhet të prisni një vit përpara se Gjykata të procedojë me shqyrtimin fillestar të kërkesës suaj. Disa kërkesa mund te trajtohen si urgjente dhe të trajtohen me përparësi, veçanërisht kur kërkuesi deklarohet se është në rrezik të mundshëm për jetën.

Çfarë mund të përfitoj nga kërkesa e paraqitur në Gjykatë?

Nëse Gjykata konstaton se ka pasur shkelje, mund t’ju japë “vetëm shpërblim të drejtë”, një shumë parash si kompensim për forma të ndryshme të dëmit. Gjykata mundet gjithashtu t’i kërkojë Shtetit përkatës të dëmshpërblejë shpenzimet që keni kryer në paraqitjen e çështjes suaj. Nëse Gjykata konstaton se nuk ka pasur shkelje, ju nuk duhet të paguani shpenzime shtesë (si ato të kryera nga Shteti përgjegjës).



Shënim:
• Gjykata nuk ka fuqi mbi vendimet në nivel kombëtar apo të anulojë ligjet kombëtare
• Gjykata nuk është përgjegjëse për ekzekutimin e vendimeve të saj. Sapo të ketë dhënë vendimin, përgjegjësia kalon te Komiteti i Ministrave i Këshillit të Evropës, i cili ka për detyrë të mbikëqyrë ekzekutimin dhe të sigurojë që çdo kompensim është paguar.

Çfarë nuk mundë të bëjë për ju Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut?

• Gjykata nuk vepron si një gjykatë apeli vis-à-vis gjykatave kombëtare; ajo nuk rishqyrton çështjet, ajo nuk mund të kthejë mbrapsht, ndryshojë, apo rishikojë vendimet e tyre.
• Gjykata nuk do të ndërhyjë drejtpërdrejtë në emrin tuaj me autoritetin ndaj të cilit ju ankoheni.
• Gjykata nuk do t’ju ndihmojë të gjeni apo paguani një avokat për të përgatitur kërkesën tuaj.
• Ju nuk mund të ankoheni për shkelje të ndonjë instrumenti ligjor tjetër përveç Konventës Evropiane të të Drejtave të Njeriut, si Deklarata Universale për të Drejtat e Njeriut apo Karta për të Drejtat Themelore. Ju nuk duhet të ngatërroni, për shembull, Gjykatën Evropiane të të Drejtave të Njeriut me Gjykatën e Drejtësisë të Komuniteteve Evropiane, e cila e ka selinë në Luksemburg.
• Gjykata nuk mund t’ju japë informacion mbi dispozitat ligjore në fuqi në Shtetin ndaj të cilit ju ankoheni.

Për informacion të mëtejshëm rreth Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut mund të shikoni në faqen tonë të internetit:
ëëë.coealb.org
Ju mund të kontaktoni Gjykatën në adresën e e-mailit të mëposhtme:
webmaster@echr.coe.int
Reforma e Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut

Data
1950 Miratohet Konventa Evropiane e të Drejtave të Njeriut
1953 Konventa hyn në fuqi
1954 Ngrihet Komisioni Evropian për të Drejtat e Njeriut
1959 Themelohet Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut
1998 Komisioni me kohë të pjesshme dhe Gjykata shkrihen duke formuar një Gjykatë me kohë të plotë
2000 Konferenca Ministrore në Romë përcakton planin e veprimit të reformës
2004 Projekt protokolli i ndryshuar i paraqitur për miratim në Sesionin Ministror në maj

Përse nevojitet reforma?

Numri i kërkesave të mbledhura në vitin 2003 ishte rreth 39000, që përbën një rritje prej 115% krahasuar me vitin 1998 (18164). Shtrirja e Këshillit të Evropës në 46 Shtete, një zonë me popullsi prej rreth 800 milionë banorësh, rezultoi në mënyrë të pashmangshme në një mbingarkesë me numrin e çështjeve të marra në shqyrtim nga Gjykata. Kjo nënkupton që çështjet mund të kërkojnë vite për tu marrë në shqyrtim dhe për të marrë vendimin, madje edhe disa raste që përfshijnë padi për shkelje veçanërisht të rënda të të drejtave të njeriut.

Cilët janë problemet kryesore të identifikuara?

Problemi kryesor i përgjithshëm dhe thelbësor duhet gjetur në nivel kombëtar: ky është zbatimi i papërshtatshëm i garancive të Konventës së bashku me një mungesë zgjidhjesh efektive në shumë vende.

Gjykata e Strasburgut ballafaqohet me tre vështirësi kryesore:
• Sasinë e rasteve “pa shpresë”, të cilat llogariten të jenë qartësisht të papranueshme në mbi 80% të kërkesave të depozituara;
• Të ashtuquajtura, raste të përsëritura, seritë e kërkesave që rrjedhin nga i njëjti difekt strukturor në nivel kombëtar, zgjatja e proçedurave gjyqësore është një shembull që haset në shumë vende;
• Si rezultat i dy të parave, grumbullimi në rritje i rasteve thelbësore që trajtojnë çështje të rënda ose të reja.
Së fundmi, lind pyetja se sa efektive janë ekzekutimet e vendimeve të Gjykatës, me fjalë të tjera, se sa shpejt Shtetet marrin masa në nivel kombëtar për të korrigjuar një problem të identifikuar nga vendimet e Gjykatës. Mosarritja e kësaj rezulton në rritjen e numrit të çështjeve që vijnë në Strasburg.

Cilat janë zgjidhjet kryesore që propozohen?

Për zbatim më efektiv në nivel kombëtar: është propozuar që Komiteti i Ministrave të Këshillit të Evropës të miratojë tre rekomandime për trajnimin dhe arsimin universitar në lidhje me verifikimin e përputhshmërisë me Konventën të legjislacionit dhe praktikës mbi përmirësimin e zgjidhjeve në nivel kombëtar.

Për një funksionim më efikas të Gjykatës së Strasburgut, projekt Protokoll Nr.14 i Konventës bën ndryshimet kryesore të mëposhtme:
• Çështjet qartësisht të papranueshme: vendimet e papranueshmërisë në këto çështje, të cilat tani merren nga një komitet prej tre gjyqtarësh, do të mund të merren nga një gjyqtar, i asistuar nga referenti jo-gjyqësor. Ideja është të rrisë kapacitetin filtrues të Gjykatës, kapacitetin e saj për të filtruar çështjet “pa shpresë”.
• Çështjet e përsëritura: kur çështja është në seritë që rrjedhin nga i njëjti difekt në nivel kombëtar, propozimi është që ajo të mund të shpallet e pranueshme dhe vendimi për të të merret nga një komitet prej tre gjyqtarësh (në vend të dhomës prej shtatë gjyqtarësh siç është aktualisht) sipas një procedure përmbledhëse të thjeshtuar.
• Kriteri i ri i pranueshmërisë: me qëllim që t’i japë Gjykatës një shkallë më të lartë fleksibiliteti, është propozuar një kusht i ri për pranueshmërinë (duke iu shtuar kushteve aktuale, si konsumimi i zgjidhjeve në nivel kombëtar, kufiri prej gjashtë muajsh). Sipas këtij kushti, Gjykata mund të shpallë të papranueshme kërkesat kur kërkuesi nuk i është nënshtruar ndonjë disfavori të konsiderueshëm duke qënë se “respekti pë të drejtat e njeriut” nuk kërkon që Gjykata të futet plotësisht në çështje dhe të shqyrtojë cilësitë e saj.
Për një ekzekutim më të efektshëm të vendimeve të Gjykatës
Sipas projekt Protokollit, Komiteti i Ministrave do të fuqizohet, nëse vendos me shumicë me dy të tretat, që të paraqesë procedurat në Gjykatë nëse një Shtet refuzon të përmbushë një vendim. Komiteti i Ministrave do të ketë gjithashtu një kompetencë të re për t’i kërkuar Gjykatës interpretim të një vendimi. Kjo bëhet për për të ndihmuar Komitetin e Ministrave në detyrën e tij për mbikqyrjen e ekzekutimit të vendimeve dhe veçanërisht në përcaktimin e masave të nevojshme për përmbushjen e një vendimi.
Masa të tjera
Masa të tjera në projekt Protokoll përfshijnë ndryshimin e mandatit të gjyqtarëve nga gjashtë vjet, me mundësi rinovimi që është aktualisht në një periudhë të vetme nëntë vjeçare dhe një kërkesë me synim një pranim të mundshëm të Konventës nga Bashkimi Evropian.
1. Mbetet e hapur lista e Shteteve që kanë ratifikuar Konventën. Megjithatë, jo të gjitha Shtetet anëtare kanë ratifikuar të gjitha Protokollet e Konventës (instrumente që krijojnë të drejta shtesë). Më tepër informacion mund të gjendet në faqen e Internetit.
2. Forma e kërkesës mund të gjendet në faqen e Internetit. PER ME TEPER

Prokuroria Italiane

Prokuroria Italiane eshte nje organ, qe eshte i organizuar dhe funksionon prane sistemit gjyqesor Italian. Ne kete aspekt ,shohim se ka ngjashmeri me pozicionimit qe ka prokuroria ne vendin tone. Por ndryshimi qendron ne faktin se prokuroria jone eshte nje organ i centralizuar, gje qe shprehet ne nein 148 pika 2 te Kushtetutes, ku thuhet: “Prokuroret jane te organizuar dhe funksionojne prane sistemit gjyqesor si nje organ I centralizuar.”
Ky organizim i Prokurorise sone vjen nga fakti se u hartua nje variant hibrid i saj, qe ka elemente te prokurorise ishsovjetike (eshte e centralizuar), te prokurorise italiane (organizohet dhe funksionon prane sistemit gjyqesor) dhe asaj kontinentale, perfaqesues tipik i se ciles eshte Franca (ushtron ndjekjen penale).
Prokuroret ne sistemin Italian kane te njejten menyre zgjedhjeje, emerimi dhe te njejtin status si edhe gjyqtaret. Ky fakt, gjen shprehje ne Kushtetuten Italiane, e cila ne pjesen e dyte te saj, seksioni i pare, rregullon menyren e funksionimit te Magjistratures. Dhe konkretisht, ne nenin 104 te kushtetutes italiane thuhet se: “Magjistratura ka nje rregullim autonom dhe eshte e parur nga pushtetet e tjera”, ndersa ne nenin 105 te saj thuhet: “I takon keshillit te larte te magjistratures,sipas dispozitave te organizimit gjyqesor, pranimi, emerimi, transferimi, promovimi dhe marrja e masave disiplinore ndaj magjistrateve”. Pranimi i magjistrateve behet me konkurs. Kjo gje eshte e sanksionuar ne neni 6 paragrafi 1, ne Kushtetuten Italiane. Ne nenin 107 paragrafi 3 thuhet se magjistratet dallohen ndermjet tyre vetem per shkak te funksioneve te ndryshme, ndersa ne piken 4 te po ketij neni, thuhet se prokurori gezon garancite te dhena nga normat mbi organizimin gjyqesor.
Pra, shihet nje ndryshim i dukshem me prokurorine tone, sepse ne nenin 149 te Kushtetutes sone, ne piken e pare te tij thuhet: “Prokurori i Pergjithshem emerohet nga Presidenti i Republikes me pelqimin e kuvendit”, ndersa ne piken 3 te po ketij neni thuhet: “Prokuroret e tjere emerohen dhe shkarkohen nga Presidenti I Republikes me propozim te Prokurorit te Pergjithshem”. Pra, ne sistemin tone, pavaresisht se gjyqtaret dhe prokuroret marrin te njejtin arsim, menyra e emerimit dhe heqjes se tyre eshte e ndryshme.
Me larte permenda se prokuroria italiane organizohet dhe funksionon prane sistemit gjyqesor. Sistemi gjyqesor italan perbehet nga Gjykata e Larte e Kastacionit, gjykatat e apelit si dhe gjykatat e shkalles se pare. Ne nenin 4 te kodit te procedures penale itliane percaktohet se si behet ndarja e gjykatave te shkalles se pare. Ndarja e ketyre gjykatave behet ne baze te kompetencave lendore dhe per ndarjen e kompetencave lendore, mbahet parasysh denimi i caktuar nga ligji per secilen veper penale te konsumuar apo te mbetur ne tentative. Ne baze te kesaj ndarjeje, gjykatat e shkalles se pare jane gjykatat e asisit, qe gjykojne krimet e renda, gjykatat e tribunalit dhe gjykatat pretore. Ndersa gjykatat e apelit ndahen ne gjykata te apelit te asisit dhe ne gjykata te apelit, ku apelohen vendimet e dy gjykatave te tjera te shkalles se pare.
Prane cdo gjykate te shkalles se pare, funksionon nje Prokurori e Republikes, kompetencat e se ciles perputhen me ato te gjykatave prane se cilave jane vendosur. Ne vitin 1992 prane ketyre prokurorive te qyteteve kryesore, u ngriten departamente te anti mafias, te perbera nga specialiste per keto lloj hetimesh. Nje organ prokurorie funksionon edhe prane gjykatave te apelit dhe quhet Prokurori e Pergjithshme. Nje Prokurori e Pergjithshme funksionon edhe prane Gjykates se Larte te Kastacionit, e cila qendron ne krye te shkalleve te gjykimit.
Vecoria dalluese e sistemit Italian te prokurorise eshte tek struktura e saj, e cila karakterizohet nga mungesa e varesise ndermjet prokurorive te ndryshme. Gjithashtu, edhe cdo prokuror gezon autonomi te plote ne ushtrimin e funksioneve te veta, gje qe del me se miri e shprehur edhe ne nenin 53 te Kodit te Procedures Penale italane. Ai eshte I lire te zgjedhe modelin e hetimit dhe menyren e drejtimit te procedimit duke zbatuar vetem Kodin e Procedures Penale dhe ligjet e vendit. Kjo pavaresi vjen si rezultat I faktit se prokuroria italiane nuk eshte konceptuar si nje organ i centralizuar. Ne Kodin tone te Procedures Penale, ndryshe nga ai Italian, prokurori nuk eshte i pavarur, pervecse ne seancen gjyqesore, ku ai i ushtron funksionet e tij me pavaresi te plote. Ne nenin 24 pika 4 dhe 5 thuhet: “4.Urdhrat dhe udhezimet e prokurorit me te larte jane te detyrueshme per prokurorin me te ulet.
5. Prokurori me i larte ka te drejte te vendose ndryshimin ose shfuqizimin e vendimeve te marra nga prokurori me I ulet me ankim ose kryesisht.” Ndersa ne nenin 25 pika 2 te po ketij kodi thuhet: “Prokurori me i larte ka te drejte te ushtroje kompetencat e prokurorit me te ulet.”
Pavarsia e prokuroreve italian garantohet qe ne Kushtetuten e ketij vendi, duke u siguruar palevizshmeria e tij nga detyra, gje qe vlen per te gjithe magjistratet. Dhe konkretisht, ne nenin 107 te kesaj kushtetute thuhet se magjistratet jane te palevizshem. Ata nuk mund te perjashtohen apo te pezullohen nga detyra dhe as te transferohen ne funksione dhe detyra te tjera pa miratimin e Keshillit te Larte te Magjistratures. Transferimi behet vetem me pelqimin e tyre dhe ne cdo rast ata vazhdojne te gezojne garancite dhe mbrojtjet nga normat mbi organizimin gjyqesor. Gjithashtu ne nenin 108 pika 2 te kushtetutes italiane thuhet: “Ligji garanton pavaresine e gjyqtareve, te prokuroreve dhe te atyre qe marrin pjese ne administrimin e drejtesise”.
Gjithe kjo pavaresi te jep idene se prokuroret mund te kene mundesine te abuzojne me detyren e tyre apo te shkelin te drejtat dhe lirite e shtetasve pasi dihet se jane ata qe e ushtrojne ndjekje penale (gje qe shprehet qe ne Kushtetute, ne nenin 112 te saj, ku thuhet: “Prokurori ka detyrimin te ushtroje ndjekjen penale”, gje qe sanksionohet dhe ne Kodin Procedural Penal italian, ne nenin 50 te tij), por kjo gje nuk eshte e mundur, sepse ne cdo gjykate te shkalles se pare, ka nje gjyqtar per hetimet paraprake, i cili mbikqyr aktet e prokurorit te republikes ne fazen e hetimeve paraprake, mbikqyr veprimet e kryera nga prokuroria si dhe kohezgjatjen e hetimeve. Gjithashtu te drejtat dhe lirite e individit garantohen nga fakti se per cdo veprim qe ndermerr prokurori dhe qe ky veprim sjell cenimin e ketyre te dejtave, ai duhet te marri autorizimin e gjyqtarit per hetimet paraprake. Edhe ne raste kur kemi nje arrestim te urdheruar nga prokurori, urgjenca e te cilit nuk e lejon prokurorin qe te presi urdhrin e arrestit nga gjyqtari per hetimet paraprake, sipas nenit 390 pika 1 te Kodit te Procedures Penale: “Brenda 48 oreve nga ndalimi apo arrestimi, prokurori nese nuk duhet te urdheroj lirimin e menjehershem, duhet te kerkoje vleftesimin e arrestimit apo ndalimit nga gjyqtari per hetimet paraprake competent ne lidhje me vendin ku eshte bere ndalimi apo arrestimi”.
Si konkluzion mund te them se, prokuroria italiane ben pjese ne pushtetin gjyqesor. Ajo eshte e organizuar dhe funksionon prane ketij sistemi. Prokurori eshte nje magjistrate qe ka funksione hetimore. Ai eshte i pavarur, gje qe garantohet nga parimi i palevizshmerise dhe nga gjithe menyra se si eshte organizuar dhe funksionon sistemi gjyqesor. Megjithate, fakti se ai mbikqyret nga gjyqtari per hetimet paraprake ne veprimtarine e tij si dhe eshte i detyruar te zbatoj ligjin, perben nje garanci ndaj abuzimit te ketij organi. PER ME TEPER

Fjalor i termave te Jurisprudences

A.

Akte nënligjore - Vendime, rregullore, udhëzime të nxjerra nga organet ekzekutive ose organet lokale në bazë dhe për zbatim të ligjit. Këto akte kanë karakter normativ-janë të detyrueshme për të gjithë.

Akte normative - Kuptimi i gjerë: Akte të nxjerra nga organet ligjvënës, ekzekutive ose lokale që janë të detyrueshme për të gjithë. Kuptimi i ngushtë: Aktet normative të Këshillit të Ministrave, institucioneve të tjera qendrore ose organeve lokale - Akte të miratuara nga Këshilli i Ministrave, institucionet e tjera qendrore ose organet lokale, në rast nevoje dhe urgjence, të cilat e humbasin fuqinë që nga fillimi në rast se nuk ratifikohen nga Kuvendi brenda një afati të caktuar kohor.

Amnisti - Një akt faljeje nxjerrë nga Presidenti i Republikës për të gjithë personat (ose kategori të caktuara personash) që janë dënuar për vepra penale me vendim gjyqësor të formës së prerë, ose që janë në procedim. Amnistia mund të përfshijë dhe mos procedim në të ardhmen të veprave penale të kryera gjatë një periudhe të caktuar. Në dallim nga falja, amnistia shpallet për kategori të dënuarish dhe jo për të dënuar të veçantë.

Avokati i Popullit - Organ që mbron të drejtat, liritë dhe interesat e ligjshme të shtetasve nga veprimet ose mosveprimet e paligjshme e të parregullta të organeve të administratës publike. Avokati i Popullit merr ankime nga shtetasit dhe heton në lidhje me to. Ky organ vepron si ndërmjetës midis individit të prekur dhe shtetit. Zakonisht, njihet me termin suedez “ombudsman” për shkak të origjinës nga sistemi juridik suedez.

C

Censurë - Kontroll paraprak i mjeteve të komunikimit masiv, publikimeve, filmave, shfaqjeve etj., me qëllim ndalimin e publikimit, shpërndarjes, ose riprodhimit të materialeve për arsye politike, morale, fetare, etj. Veprime të tilla shpesh ankimohen si mohim i lirisë së shtypit dhe lirisë së shprehjes.

D

Decentralizim - Delegim (ose shpërqendrim) i pushtetit ose kompetencave të organeve qendrore te hallkat e tyre më të ulëta hierarkike, ose nga organet qendrore te ato lokale dhe njohje e autonomisë së organeve të pushtetit lokal në planin politik, normativ dhe administrativ.

Dekret - Akt me karakter normativ ose nominal nxjerrë nga Presidenti i Republikës.

Delegim kompetencash - Kalim kompetencash nga një person, organ ose degë e pushtetit te një tjetër sipas rregullave kushtetuese dhe ligjore.

Denoncim - Akt i një shteti që njofton një shtet tjetër në lidhje me vendimin e tij për t’i dhënë fund një marrëveshjeje apo traktati ndërkombëtar të nënshkruar prej tyre. Denoncimet bëhen në bazë të rregullave të së drejtës ndërkombëtare.

Dëbim kolektiv - Akt shtetëror për largimin e një grupi individësh të huaj nga territori i shtetit si të padëshiruar.

E

E drejta ndërkombëtare - Tërësia e rregullave dhe parimeve me zbatim të përgjithshëm që rregullojnë sjelljen e shteteve dhe organizatave ndërkombëtare dhe marrëdhëniet midis tyre, si edhe disa marrëdhënie të tyre me persona fizikë ose juridikë. Zakonet ndërkombëtare dhe traktatet ndërkombëtare janë dy burimet më të rëndësishme të së drejtës ndërkombëtare.

Ekstradim - Dorëzimi nga një shtet te një shtet tjetër i një individi të akuzuar apo dënuar për një vepër penale jashtë territorit të shtetit ekstradues dhe brenda juridiksionit territorial të shtetit tjetër, i cili, duke qenë kompetent për nxjerrjen në gjyq dhe dënimin e individit në fjalë, kërkon dorëzimin e tij.

Ekuilibër pushtetesh - Parimi kushtetues i organizimit të pushteteve që i jep secilës degë të pushtetit shtetëror përgjegjësi për të kontrolluar veprimet e degëve të tjera; ky parim gjithashtu kërkon që kompetencat e çdo dege të jenë relativisht të ekuilibruara për të parandaluar mbizotërimin e një degë të pushtetit mbi të tjerat.

F

Fuqi prapavepruese e ligjit - Zbatim i ligjit për marrëdhënie që kanë lindur para hyrjes në fuqi të tij. Si rregull, ligji nuk ka fuqi prapavepruese. Përjashtimisht, ai mund të ketë fuqi prapavepruese, sidomos në fushën penale. Në një rast të tillë, fuqia prapavepruese e ligjit duhet të parashikohet shprehimisht në të.

G

Gjendje e jashtëzakonshme - Regjim juridik i përkohshëm, i cili vendoset në rast rreziku serioz për rendin kushtetues dhe për sigurinë publike, dhe vepron si përjashtim nga parimi kushtetues i ndarjes së pushteteve. Vendosja e gjendjes së jashtëzakonshme nënkupton përqendrimin e pushtetit në një degë të vetme të pushtetit, atë ekzekutiv, dhe pezullimin e disa garancive kushtetuese në lidhje me të drejta dhe liri të caktuara.

GJ

Gjendje e luftës - Gjendje e jashtëzakonshme shpallur si rezultat i një agresioni të armatosur nga jashtë.




I

Imunitet - Mbrojtje juridike e veçantë që iu garantohet personave me funksione të caktuara shtetërore. Imunitet parlamentar: Mbrojtje juridike e veçantë që gëzojnë deputetët me qëllim që parlamenti të veprojë në liri e pavarësi të plotë nga presionet e pushtetit ekzekutiv. Sipas Kushtetutës ekzistojnë dy tipe imunitetesh:
1. Papërgjegjshmëria për votat dhe mendimet e shprehura në ushtrimin e funksioneve të tyre.
2. Imuniteti nga procesi penal. Përveç anëtarëve të parlamentit, Kushtetuta ua garanton këtë status juridik të veçantë edhe disa personave të zgjedhur ose të emëruar në funksione të rëndësishme dhe te pavarura.

Interpelancë - Mjet kontrolli nëpërmjet të cilit Kuvendi kërkon sqarime ose të dhëna mbi veprimtarinë e qeverisë. Ky mjet ka për qëllim të qartësojë qëndrimin e qeverisë ose të një ministri të caktuar në lidhje me një situatë apo fakt të caktuar. Dy janë karakteristikat kryesore të këtij mjeti kontrolli:
1. hap një debat të përgjithshëm mbi qëndrimin e qeverisë;
2. sjell marrjen e një pozicioni nga ana e parlamentit përderisa debati mbyllet me një votim që shpreh pëlqimin apo pakënaqësinë e parlamentit për shpjegimet e dhëna nga qeveria. (Pika 2 nuk aplikohet në praktikën shqiptare).

K

Kanune - Kuptimi i gjerë: Përmbledhje aktesh, zakonesh e normash të trashëguara brez pas brezi; tërësia e normave të së drejtës zakonore. Kuptimi i ngushtë: Përmbledhje e normave të organizimit dhe administrimit të brendshëm të komuniteteve fetare.

Kushtetutë - Ligji themeltar i shtetit që shpreh parimet themelore të sistemit juridik. Dokumenti që përcakton normat themelore të organizimit të shtetit, strukturën dhe funksionet e organeve kryesore të qeverisjes së shtetit, parimet bazë të procesit politik dhe marrëdhëniet bazë të shtetasve me shtetin.

Kuvendi - Organi më i lartë ligjvënës në Republikën e Shqipërisë.

L

Ligj - Akt me karakter normativ (i detyrueshëm për të gjithë) nxjerrë nga organi ligjvënës (Kuvendi) sipas një procedure të caktuar.

Liria e shprehjes - E drejta e çdonjërit, e garantuar me Kushtetutë, për të shprehur me anë të fjalës mendime e pikëpamje të pakontrolluara nga censura ose çdo formë tjetër e ndërhyrjes së ekzekutivit.

Liria e shtypit - E drejta e çdonjërit, që në mënyrë të pacensuruar nga ekzekutivi, të shtypë, publikojë dhe shpërndajë mendime dhe pikëpamje, siç është garantuar me Kushtetutë. Kjo e drejtë përfshin lirinë nga ndalimi paraprak i botimit.



M

Mandat - Legjitimim i përfaqësuesve të zgjedhur në organet përfaqësuese. Këta përfaqësues janë mbajtës të një mandati politik dhe jo imperativ. Kjo do të thotë se ata nuk marrin urdhra nga elektorati për të mbajtur qëndrime të caktuara politike dhe as nuk mund të shkarkohen prej tij. Nga ana tjetër, mandati përfaqësues nënkupton që të zgjedhurit nuk janë përfaqësues të individëve apo grupeve të veçanta, por të të gjithë kombit. Në kuptimin e ngushtë, mandati nënkupton periudhën kohore gjatë së cilës të zgjedhurit ushtrojnë funksionet e tyre.

Mocion mosbesimi - Shprehje e mosbesimit të një grupi deputetësh për vijën politike të ndjekur nga qeveria. Miratimi i mocionit nga ana e Kuvendit sjell dorëheqjen e detyrueshme të qeverisë.

P

Papajtueshmëri - Pamundësi juridike për të ushtruar njëkohësisht disa funksione apo detyra të papajtueshme për nga natyra dhe vendi që zënë në skemën e ndarjes së pushteteve, si p.sh. funksioni i deputetit me atë të gjyqtarit ose të prokurorit.

Patjetërsueshme - E drejtë që nuk mund të hiqet ose ndryshohet me akte juridike ligjore ose nënligjore, si p.sh. e drejta e fjalës, e drejta për një proces të rregullt gjyqësor etj.

Preambul - Pjesa hyrëse e tekstit kushtetues që përmban motivimin politik; shpreh gjithashtu objektiva, qëllime dhe parime që janë të vështira për t’u shprehur në nenet koncize të tekstit të Kushtetutës. Për shkak të përmbajtjes ideologjike, preambula ka rendësi veçanërisht në procesin e interpretimit të të gjithë tekstit kushtetues.

Projektligj - Tekst i propozuar nga organe, deputetë ose grup individësh që kanë të drejtën e iniciativës legjislative për miratim nga ana e Kuvendit.

Q

Qeverisje lokale - Organe qeverisjeje në nivel komune, bashkie apo rajoni. Organet përfaqësuese lokale janë organe të pushtetit publik që ushtrojnë funksionet e tyre mbi baza territoriale dhe veprojnë mbi bazën e parimit kushtetues të vetëqeverisjes.

R

Ratifikim - Akti me anën e të cilit organi kompetent i një shteti (si rregull, organi më i lartë i pushtetit shtetëror) miraton një marrëveshje ndërkombëtare në mënyrë përfundimtare, në kuptimin që kjo e fundit bëhet juridikisht e detyrueshme, d.m.th. sjell të drejta dhe detyrime ligjore, për shtetin ose organizatën ndërkombëtare që e ka nënshkruar atë.

Referendum - Praktika e hedhjes për votim në popull të një projektakti normativ (përfshirë ligjin kushtetues), rishikimi ose amendamenti të një akti normativ ekzistues,.

Rehabilitim - Rifitim i të drejtave të hequra ose të mohuara më parë për shkak të një dënimi të padrejtë apo një akti, veprimi apo mosveprimi të paligjshëm të organeve shtetërore. Nënkupton çuarjen e personit të dëmtuar në statusin që ai kishte para ndërhyrjes së organeve shtetërore.

Republikë parlamentare - Model qeverisjeje në të cilin pushteti ndahet midis organeve kushtetuese në bazë të parimit të kontrolleve dhe ekuilibrave dhe ku parlamenti është pushteti suprem ligjvënës nga i cili rrjedhin dhe legjitimohen organet ekzekutive.

S

Sesion i jashtëzakonshëm - Një sesion legjislativ që thirret nga Kryetari i Kuvendit në periudhën midis dy sesioneve të zakonshme për të shqyrtuar ligje specifike.

Sovranitet - Pushtet politik suprem, fillestar (origjinar) në kuptimin që nuk rrjedh nga ndonjë pushtet tjetër në sensin juridik dhe është i pakushtëzuar nga pushtete të tjera. Prej këtij pushteti politik rrjedhin dhe legjitimohen të gjitha pushtetet e tjera. Dallohen dy tipe kryesore: Sovranitet i brendshëm dhe sovranitet ndërkombëtar.

Sistem sigurimi kolektiv - Struktura ndërkombëtare politiko-ushtarake që kanë për qëllim ruajtjen e paqes dhe sigurisë ndërkombëtare dhe nxitjen e bashkëpunimit midis shteteve në fushën e mbrojtjes. Të tilla janë: NATO, Bashkimi Evropian Perëndimor, etj.

SH

Shpronësim - Kalim i një pasurie private në pronësi të shtetit për qëllime të rëndësishme publike.

Shtet demokratik - Konsiderohen demokratike ato shtete që garantojnë zgjedhje të përgjithshme periodike, të lira dhe të fshehta, pluralizëm politik dhe pluralitet të mjeteve të informacionit.

Shtet i së drejtës - Karakteristikat dalluese të shtetit të së drejtës janë:
1. Supremacia e ligjit si shprehje e sovranitetit popullor nëpërmjet parimit të përfaqësimit.
2. Një sistem hierarkik normash juridike, në krye të të cilit qëndron Kushtetuta.
3. Ndarja e pushteteve publike, secili me një sferë të caktuar kompetencash, si garanci e demokracisë.
4. Sistem garantues i lirive të parashikuara në Kushtetutë.
5. Parimi i ligjshmërisë (përputhja me kushtetutën dhe ligjet) së veprimeve të administratës dhe një sistem ankimimi kundër veprimeve administrative të paligjshme. Gjithashtu, shteti i së drejtës kërkon edhe garanci në drejtim të abuzimeve të mundshme të legjislativit me anë të kontrollit të kushtetutshmërisë së ligjeve.

Shtet unitar - Shtet-komb në të cilin sovraniteti nuk ndahet vertikalisht me njësi të tjera si p.sh. shtete ose provinca; shtet jo-federal.

Shumicë absolute - Jo më pak se gjysma e të gjithë anëtarëve të Kuvendit plus një, pavarësisht nga numri i të pranishmëve.

Shumicë votash - Numri i nevojshëm i votave për marrjen e një vendimi te caktuar.

T

Taksë - Pagesa që personat fizikë dhe juridikë i paguajnë shtetit në këmbim të një shërbimi të ofruar prej këtij të fundit.

Tatim - Pagesa të detyrueshme që i cakton shteti në ngarkim të kontribuuesve të ndryshëm për t’u përdorur në mbulimin e shpenzimeve publike me karakter të përgjithshëm në mënyrë që të bëhet e mundur përmbushja e funksioneve të shtetit. Në dallim nga taksat, te tatimet mungon kushti i kthimit dhe kompensimit të drejtpërdrejtë.

Torturë - Veprim i kryer me qëllim, me urdhër apo pëlqim të një zyrtari publik, apo personi që vepron me kapacitetin e një personi të tillë, dhe që shkakton dhembje apo vuajtje të rënda, fizike ose mendore mbi një person për ta detyruar atë të japë të dhëna, për ta dënuar, frikësuar apo shtrënguar, ose për çdo qëllim të bazuar mbi diskriminimin.

V

Vendim gjyqësor i formës së prerë - Vendim përfundimtar dhe i paapelueshëm në një shkallë më të lartë gjyqësore.

Vepër penale - Veprim ose mosveprim që parashikohet si krim ose kundërvajtje penale nga Kodi Penal ose ligje të tjera penale.

Votim i fshehtë - Fshehtësia është një nga parimet themelore të procesit të votimit që ka për qëllim t’u sigurojë të gjithë zgjedhësve mundësinë të votojnë plotësisht të lirë, pa iu nënshtruar asnjë kontrolli dhe asnjë lloj kushti nga ana e të tjerëve. Për një fshehtësi efektive të votës, vendosja e shenjës në fletën e votimit kryhet jashtë shikimit të të tjerëve, në ndarje të veçanta për këtë qëllim dhe fleta hidhet e palosur në kutinë e votimit.

Z

Zgjedhje të lira - Votim i kryer në kushte të tilla që sigurojnë shprehjen e pavarur të vullnetit të individit në lidhje me zgjedhjen e subjektit elektoral apo të kandidatit, fshehtësinë e votës, proces të drejtë, të paanshëm dhe transparent të numërimit të votave dhe të shpalljes së rezultateve të votimit.

PER ME TEPER

SI MUND TË USHTROHET E DREJTA E INFROMIMIT NDAJ DOKUMENTAVE ZYRTARE?

JU KENI TE DREJTE TE INFORMOHENI MBI DOKUMENTAT ZYRTARE
Neni 23 i Kushtetues garanton te drejten e informimit si e drejte themelore.

Kuvendi i Shqiperise ka miratuar ligjin nr.8503, date 30.6.1999 “Per te drejten e informimit per dokumentet zyrtare”.
Ky ligj garanton ushtrimin e te drejtes se informimit mbi dokumentat zyrtare.

 

1. Çfare te drejtash keni Ju?

Çdo person fizik apo juridik, vendas apo i huaj ka te drejte te kerkoje informacion per “dokumentet zyrtare”, qe kane te bejne me veprimtarine e organeve shteterore dhe te personave qe ushtrojne funksione shteterore, pa qene i detyruar te shpjegoje motivet per te cilat e kerkon nje informacion te tille.

Çdo person fizik apo juridik, vendas apo i huaj ka te drejte te kerkoje informacion per te dhenat vetjake (te mbajtura ne nje dokument zyrtar) te personave qe kryejne funksione shteterore ose sherbime publike, per aq sa keto lidhen me cilesi te kerkuara nga ligji per personat qe i ushtrojne keto detyra.

Çdo person fizik apo juridik, vendas apo i huaj ka te drejte te njihet me dosjet dhe rregjistrat e administrates (pervecse kur ndalohet shprehimisht nga ligji).

2. Kush eshte i detyruar te garantoje ushtrimin e kesaj te drejte?

Çdo organ i administrates shteterore dhe ent publike eshte i detyruar te jape çdo informacion ne lidhje me nje dokument zyrtar.

3. Cilat jane kufizimet ne ushtrimin e kesaj te drejte?

Ushtrimi i te drejtes se informimit mbi dokumentat zyrtare kufizohet ne dy raste – per shkak te sekretit shteteror (dokumentat e klasifikuara te tilla) dhe per shkak te mbrojtjes se te dhenave personale. Ne çdo rast kufizimet duhet te jane te parashikuara shprehimisht nga ligji.

4. Si te ushtroni kete te drejte?

Per tu njohur me dokumentat zyrtare, Ju duhet t’i drejtoheni me nje kerkese organit te administrates shteterore apo entit publik perkates qe disponon kete dokument.

Nje forme e sugjeruar kerkese mund ta gjeni bashkelidhur kliko. Ju mund te perdorni kete forme duke e plotesuar direkt dhe duke e printuar.
Ju mundet gjithashtu te beni nje kerkese me shkrim (dore apo çfaredo) ne baze te formes te mesiperme apo çfaredolloj forme tjeter, mjafton qe te qartesoni ate çfare kerkoni, organin kujt ia kerkoni dhe menyren per te pritur pergjigjen.

Nese kerkoni dhe shpjegim verbal duhet ta specifikoni ne kerkesen Tuaj.

Kerkesa duhet te depozitohet ne çfaredolloj menyre (poste, faks, dorazi, etj) ne organin e administrates shteterore apo entin publik.

Nese behet fjala per informacione dhe dokumente lidhur me emrat e punonjesve nga te cilet mund te merret informacion apo behen kerkesa, rregullat, procedurat per marrjen e formulareve te ndryshem, rregullat e pergjithshme ligjore sipas te cilave vepron autoriteti publik, shpjegimet per procedurat e punes, Ju nuk duhet te beni kerkese, institucioni eshte i detyruar te kete kurdohere kopje te gatshme te ketyre dokumentave dhe ti vere ato ne dispozicionin Tuaj.

5. Çfare duhet te prisni nga organi i administrates shteterore apo enti publik ?

Juve do t’Ju vihet ne dispozicion nje kopje e plote e dokumentit te kerkuar.

Juve do t’ju mund te jipet informacion ne nje forme tjeter perfshire edhe ate verbale (nese e keni kerkuar shprehimisht)

6. Brenda çfare afati do te mund te njiheni me dokumentin zyrtar?

Organi i administrates shteterore apo enti publik eshte i detyruar te plotesoje kerkesen Tuaj brenda 40 diteve nga depozitimi i saj.

Ne se kerkesa Juaj nuk mund te plotesohet pasi eshte fjala per nje dokument qe nuk mund te jete i hapur per publikun (sekret shteteror apo per shkak te mbrojtjes se te dhenave personale), atehere organi i administrates shteterore apo enti publik, brenda 15 diteve Ju kthen pergjegje me shkrim duke treguar arsyet e mosdhenies se informacionit.

7. Sa do te ju kushtoje ushtrimi i se drejtes Tuaj?

Si rregull ushtrimi i se drejtes te informimit eshte pa pagese. Ne raste te veçanta nese realizimin e ketij sherbimi kerkon shpenzime, institucioni percakton dhe shpall paraprakisht tarifat perkatese, te cilat nuk jane me te larta se kostot per realizimin e sherbimit.

8. Çfare mund te behet nese kjo e drejte Ju mohohet?

Ju keni te drejte te ankoheni ndaj mosdhenies se informacionit te kerkuar nepermjet nje ankese drejtuar organit nga i cili keni kerkuar informacion apo organit epror te tij sipas formularit te sugjeruar (kliko). Ju mund te ankoheni gjithashtu edhe ne gjykate.
Nese nga mohimi i se drejtes suaj keni pesuar nje dem, Ju mund te kerkoni shperblimin e demit.

9. Raste te posaçme te ushtrimit te te drejtes se informimit gjate “procedimit administrativ”!

Perveçse cfare u tha me siper mbi ushtrimin e te drejtes e informimit mbi dokumentat zyrtare qe ka te beje me informimin mbi veprimtarine e administrates publike kryesisht nepermjet njohjes me “dokumentat zyrtare” qe kane marre formen perfundimtare, ne rastet kur zhvillohet nje “procedim administrativ”, legjislacioni shqiptar i njeh personave qe kane nje interes te drejtperdrejte (jane pale, apo te drejtat dhe interesat e tyre mund te preken nga procedimi administrativ) si dhe atyre personave qe megjithese nuk kane nje interes te drejperdrejte provojne se kane nje interes te ligjshem, te drejten per tu informuar edhe me gjere lidhur me dinamiken dhe hapat e ndermjetme te procedimit administrativ.

Personi i interesuar ne baze te nje kerkese duhet te informohet mbi hapat konkrete te nderrmarre nga organi administrativ apo enti publik ne ate procedim administrativ , vendimet e marra, etj (brenda 10 diteve nga depozitimi i kerkeses);
Personi i interesuar mund te inspektoje dosjet e procedimit administrativ dhe te marre vertetime apo kopje te vertetuara te dokumenteve qe dosja permban (me perjashtim te dokumentave te klasifikuar sekret shteteror).

DAP

PER ME TEPER